Tölfræði: Um eyjur í miðju hafi, fámennistungumál og það sérstaka fólk sem kallast þýðendur
Written in Icelandic by Auður Ava Ólafsdóttir
Þegar ég var sex ára fékk ég hnattlíkan í afmælisgjöf sem stóð á statífi með peru innan í og hægt var að snúa í hringi. Hönnuðurinn hafði ekki lagt mikla vinnu í eyjuna sem ég bjó á norður við heimsskautsbaug og útlínur landsins voru því ekki nákvæmar, auk þess sem eyjan var hvít á lit sem þýddi að hún væri þakin ís líkt og norðurpóllinn. Ég vissi að svo var ekki. Fyrir utan höfuðborgina Reykjavík, var eldfjallið Hekla merkt inn á hnöttinn og líka hæðin á því, 1447 metrar. Engin landamæri voru teiknuð inn á hnattlíkanið, heldur skiptist heimurinn í meginlönd og höf þar sem allt loddi saman og allt tengdist. Ár voru blá pennastrik og grannur fingur barns gátu fylgt farvegi þeirra þar sem þær runnu til sjávar í gegnum mörg lönd, yfir fjölmörg landamæri, sama vatnið, sami fiskur sem klekst út í einu landi og er veiddur í öðru. (1)
Þegar ég var sex ára skildi ég að ég byggi á eyju langt frá öðrum löndum og um svipað leyti uppgötvaði ég að ég talaði tungumál sem ekki var talað í neinu öðru landi og héti íslenska. Þá voru þeir sem töluðu tungumálið 180.000 en eru í dag 350.000. Enda þótt ég skildi ekki enn orðið örlög, destino, þóttu mér það skrítin örlög að hafa lent í því að vera bæði fædd á eyju í miðju hafi og tala tungumál sem svo fáir skyldu.
Einhvern veginn hefur þetta blandast saman í skáldsögum mínum, eyminnið, að eiga enga nágranna aðra en hafið, fámenningstungumálið og náttúra eldfjallaeyju norður við heimskautsbaug.
Ég á hnöttinn ennþá og skipti nýlega um peru í honum.
Þegar ég horfi á líkanið á skrifborðinu mínu í dag finnst mér eins og ég horfi á hnöttinn úr geimnum, að ég sjái fyrir mér þriðju reikistjörnu frá sólu, lítinn fölbláan depil á stærð við títuprjónshaus, í svörtu myrkri geimsins, sem snýst ekki bara um sólina á eitt hundrað og átta þúsund kílómetra hraða á klukkustund, heldur líka um sjálfa sig, á eitt þúsund sex hundruð og níutíu kílómetra hraða á klukkustund og þá hlýt ég líka að hugsa hversu lítið megi út af bera til að jarðarkúlan fari út af sporinu. (1) Og af því að ein hugsun kveikir aðra þá rifjast upp fyrir mér að ég heyrði einhvern tímann að þegar geimfarar eru komnir nógu langt í burtu og sjá jörðina í fjarska, þá gráti þeir og fallist í faðma.
Talið er að fjöldi tungumála sem töluð eru í heiminum séu á bilinu sex þúsund og fimm hundruð til sjö þúsund og eitt hundrað eftir því hvernig mállýskur eru taldar. Á hálfsmánaðarfresti deyr eitt tungumál í heiminum þannig að ef heldur sem horfir má gera ráð fyrir að níutíu prósent tungumála verði útdauð um næstu aldamót. Þannig að einn dag talar einhver tungumál og segist elska einhvern eða vera svangur og næsta dag talar það enginn. (1)
Í mínum huga er móðurmálið eina föðurland rithöfundar og af því að það býr sérstök hugsun í hverju tungumáli, þá myndi ég skrifa allt öðru vísi sögur ef ég skrifaði á öðru tungumáli. Sé miðað við opinber tungumál eitt hundrað níutíu og þriggja aðildarríkja Sameinuðu þjóðanna, þá skrifa ég á þeirri þjóðtungu sem fæstir í heiminum tala. Hermenn og læknar fæðast á hverjum degi, en hvorki skáld né málvísindamenn, segir persóna í skáldsögunni Eden. (1)
Hér myndi ég vilja bæta þýðendum við skáldin og málvísindamennina, einkum þýðendum sem þýða úr fámennistungumálum. Í sumum löndum heims er aðeins einn þýðandi sem þýðir úr íslensku (sem þýðir að íslenskir höfundar eru þá á biðlista í nokkur ár hjá þýðandanum) í öðrum löndum enginn.
Það safnast saman sem manneskja veit og eftir að ég eignaðist hnattlíkanið fyrir löngu hef ég uppgötvað ýmsa hluti, eins og að höfin eru að deyja. Og þótt ég búi á skóglausri eyju veit ég að það eru til 73300 tegundir trjáa í heiminum. Ég hef líka lært að tungumálið er helsta tækið í valdabaráttu mannsins í heiminum. Og að manneskjan á ekki alltaf gott með að láta hugsanir og orð passa saman. Ég veit líka að allt fólk sem býr á jörðinni, tengist í gegnum sömu formóður sem bjó í Afríku og líklegt er að talað hafi einhvers konar gómsmellimál. Þá hef ég lært að manneskjan er eina dýrið sem bæði grætur og hlær og skrifað um það bók (Hotel Silenzio) og sömuleiðis að manneskjan er eina dýrið sem skrifar ljóð og segir sögur og líka skrifað um það bók (La Vita degli animali). Í síðustu bók minni, Eden sem fjallar um ýmislegt sem er að hverfa á borð við tungumál og náttúru, er aðalpersóna málvísindakona sem er sérfræðingur í fámennistungumálum. Hún er búin að reikna út hversu mörg tré hún þurfi að gróðursetja til að kolefnisjafna flugferðirnar yfir hafið sem hún hefur farið í á ráðstefnur um deyjandi fámennistungumál og komist að því að það eru fimm þúsund og sex hundruð tré.
Ef íslenska hverfur þá hverfa 620.000 orð sem til eru í tungumálinu. Þá hverfur tungumál sem notar sama orð til að tala um sauðkind og jökulsá, orð sem er aðeins einn stafur, á. Ef móðurmál mitt hverfur hverfur tungumál sem notar ekki television, elicottero og computer heldur býr til eigin nýyrði og segir sjónvarp, þyrla og tölva. Ef íslenskan hverfur hverfur tungumál sem notar sömu sögnina um það að yfirgefa einhvern, að skilja við hann og að skilja aðra manneskju. Og umfram allt ef tungumálið sem ég skrifa á hverfur, hverfur eina tungumálið sem ég veit til að notar sama orðið yfir heimili og heiminn allan, yfir casa og mondo.
Published April 15, 2024
© Auður Ava Ólafsdóttir
Statistics: About islands in the middle of the ocean, minority languages and those special people called translators
Written in Icelandic by Auður Ava Ólafsdóttir
Translated into English by Brian FitzGibbon
When I was six years old, I was given a revolving globe model mounted on a stand for my birthday. The designer hadn’t put much effort into the island I lived on by the edge of the Arctic Circle, and the contours of the country were therefore inaccurate, and the island was white in colour, which gave the impression that it was covered in ice like the North Pole. I knew this wasn’t the case. Apart from the capital Reykjavík, the volcano Hekla was marked on the globe along with its height, 1447 metres. No borders were drawn on the globe, but rather the world was divided into continents and oceans where everything hung together and was connected. Rivers were blue pen strokes and a child’s slim fingers could follow their course as they flowed to the sea through many countries, across many borders, the same water, the same fish that is spawned in one country and caught in another. (1)
When I was six years old, I realised that I lived on an island far from other countries and, at around the same time, I discovered that I spoke a language that wasn’t spoken in any other country, called Icelandic. Back then the language was only spoken by 180,000 people, but today by 350,000. Even if I still didn’t understand the word örlög, destiny, I felt it was a strange fate both to have been born on an island in the middle of the ocean and to be speaking a language that so few people understood.
This has somehow seeped into my novels, the island mindset, having no neighbours other than the sea, the minority language and the nature of a volcanic island on the edge of the Arctic Circle.
I still have that globe and recently replaced the bulb in it.
When I look at the model on my desk today, I feel like I’m looking at the globe from space, that I can observe the third planet from the sun, a tiny pale blue dot about the size of a pinhead, in the black darkness of space… which not only revolves around the sun at a speed of one hundred-and-eight thousand kilometres an hour, but also spins on its own axis, at a speed of one thousand-six-hundred-and-ninety kilometres an hour and then I also realise how little it would take to derail the earth. (1) And because one thought leads to another, I remember once hearing that when astronauts get far enough away and see the Earth in the distance, they cry and fall into each other’s arms.
It is believed that the number of languages spoken in the world ranges between six thousand five hundred and seven thousand one hundred, depending on how dialects are counted. Every fortnight, one language in the world dies, so if one thinks about it, it can be assumed that ninety percent of languages will be extinct by the turn of the next century. So one day someone speaks a language and says they love someone or are hungry and the next day no one speaks it anymore. (1)
In my mind, the mother tongue is the only homeland of a writer, and because every language reflects a specific way of thinking, I would write completely different stories if I were writing in another language. On the basis of the official languages of the one-hundred-and-ninety-three member states of the United Nations, I speak the least spoken national language in the world. Soldiers and doctors are born every day, but neither poets nor linguists, a character says in my novel Eden. (1)
Here I would like to add translators to poets and linguists, particularly translators who translate from minority languages. In some countries of the world there is only one translator who translates from Icelandic (which means that Icelandic authors are often placed on a translator’s waiting list for several years), and in other countries there are none.
A person’s knowledge grows and, since acquiring that globe model all those years ago, I’ve discovered numerous things, such as that oceans are dying. And even though I live on an island devoid of forests, I know that there are 73300 species of trees in the world. I have also learned that language is the main instrument in man’s power struggle around the globe. And people aren’t always good at making thoughts and words match. I also know that all the people living on earth are connected through the same foremother who lived in Africa and is likely to have spoken some kind of palatal language. Then I have learned that humans are the only animal that both cries and laughs, and I wrote about it in a book (Hotel Silence) and likewise that humans are the only animal that writes poetry and tells stories. Which I also wrote about in a book (Animal Life). In my latest novel, Eden, which deals with several things that are disappearing, such as languages and nature, the main character is a linguist who is an expert in minority languages. She has calculated how many trees she needs to plant to offset the carbon footprint of the flights she has taken over the ocean to conferences on dying minority languages and discovers that it amounts to five thousand-six-hundred trees.
If Icelandic disappears, the 620,000 words the language contains will disappear. It will also mark the extinction of a language that uses the same word to denote sheep and a glacial river, a word that is only made up of one letter, á. If my mother tongue disappears, it will mark the end of a language that does not use words like television, helicopter or computer, but instead makes up words of its own sjónvarp, þyrla and tölva. If Icelandic disappears, a language that uses the same verb to describe breaking up with someone and understanding them, að skilja við and að skilja, will vanish too. And above all if the language I write in disappears, it will mark the eradication of the only language I know of that uses cognate words for the world and home – heimur and heim.
(1) From the novel Eden by Auður Ava Ólafsdóttir
Published April 15, 2024
© Auður Ava Ólafsdóttir
© Specimen
Statistiche: a proposito di isole in mezzo all’oceano, di lingue per poche anime e di quelle persone particolari chiamate traduttori
Written in Icelandic by Auður Ava Ólafsdóttir
Translated into Italian by Stefano Rosatti
A sei anni, come regalo di compleanno ricevetti un mappamondo che poggiava su un supporto, aveva una lampadina all’interno e si poteva far ruotare. L’ideatore non aveva dedicato molto impegno nel tratteggiare l’isola dove io vivevo nei pressi del Circolo polare artico, per cui i suoi contorni erano approssimativi, oltre al fatto che l’isola era di colore bianco, a significare che era ricoperta di ghiaccio come il Polo Nord. Io sapevo che non era così. A parte la capitale Reykjavík, sul globo era indicato il vulcano Hekla e anche la sua altezza, 1447 metri. Sul mappamondo non era segnato alcun confine, anzi il pianeta si divideva in terreferme e oceani dove tutto era mescolato e tutto connesso. I fiumi erano tratti di penna blu e un esile dito di bimba poteva seguire il loro corso fino al mare attraverso molte terre, attraverso numerose frontiere, la stessa acqua, lo stesso pesce che depone le uova in un Paese e viene pescato in un altro. (1)
A sei anni ero consapevole di abitare su un’isola lontana da altri Paesi e più o meno alla stessa epoca avevo scoperto di parlare una lingua che non era parlata in nessun altro posto e che si chiamava islandese. Allora, quelli che la parlavano erano 180.000, oggi sono 350.000. Sebbene ancora non capissi la parola örlög, destino, mi pareva tuttavia uno strano destino sia l’essere nata su un’isola in mezzo all’oceano, sia il parlare una lingua che ben pochi capivano.
In qualche modo tutto questo si è andato amalgamando nei miei romanzi, il tema della memoria insulare, il non avere per vicino nient’altro che l’oceano, una lingua per poche anime, una natura da isola vulcanica ai margini dell’artico.
Il mappamondo ce l’ho ancora e non è molto che gli ho cambiato la lampadina.
Quando lo guardo sulla mia scrivania oggi, mi sembra come di osservare la Terra dallo spazio, di vedermi davanti il terzo pianeta più vicino al sole, una macchiolina azzurro pallido delle dimensioni di una capocchia di spillo, nel buio profondo del cosmo, che non gira solo intorno al sole alla velocità di centoottantamila chilometri all’ora, ma anche su se stessa, a milleseicentonovanta chilometri orari e così mi capita pure di pensare a quanto poco ci vorrebbe, per far deviare il globo terracqueo dalla sua rotta. (1) E dato che un pensiero tira l’altro, ricordo di aver sentito dire che quando gli astronauti arrivano abbastanza distanti da vedere la Terra in lontananza, piangono e si abbracciano.
Si ritiene che il numero delle lingue parlate nel mondo oscilli tra seimilacinquecento e settemilacento, dipende da come vengono contati i dialetti. Ogni due settimane una di esse muore, per cui andando avanti così si può presumere che il novanta per cento delle lingue si estinguerà entro la fine del prossimo secolo. Così, un giorno c’è chi parla una lingua e dice di amare qualcuno, o di avere fame, e il giorno seguente nessuno la parla più. (1)
A mio avviso la madrelingua è la sola patria di uno scrittore e dal momento che in ogni lingua risiede uno specifico modo di pensare, io scriverei storie totalmente differenti, se scrivessi in un’altra lingua. Considerando le lingue ufficiali dei centonovantatre stati membri delle Nazioni Unite, scrivo nella lingua nazionale parlata dal minor numero di persone al mondo. Ogni giorno nascono soldati e medici, ma non poeti né linguisti, dice un personaggio del romanzo Eden. (1)
Ai poeti e ai linguisti vorrei qui aggiungere i traduttori, specie i traduttori che traducono da lingue utilizzate da un esiguo numero di persone. In alcuni Paesi del mondo c’è un solo traduttore che traduce dall’islandese (il che significa che gli autori islandesi rimarranno in lista d’attesa presso quel traduttore per qualche anno), in altri Paesi non c’è nessuno.
La conoscenza si accumula a poco a poco e da quando ho avuto in dono il mappamondo molto tempo fa ho scoperto diverse cose, per esempio che gli oceani stanno morendo. E malgrado viva su un’isola priva di foreste, so che esistono 73.300 specie di alberi, nel mondo. Ho imparato anche che la lingua è lo strumento principale nella lotta dell’uomo per il potere. E che non sempre l’essere umano è capace di far combaciare pensieri e parole. So anche che tutte le persone che abitano sulla Terra sono interconnesse tramite la stessa comune antenata che visse in Africa e che è probabile parlasse una sorta di lingua palatale. Ho poi imparato che l’essere umano è l’unico animale che ride e piange e su questo ho scritto un libro (Hotel Silence) e che allo stesso modo l’essere umano è l’unico animale che scrive poesie e racconta storie e anche su questo ho scritto un libro (La vita degli animali). Nel mio ultimo romanzo, Eden, che tratta di vari elementi della realtà che stanno scomparendo, come idiomi e natura, il personaggio principale è una linguista specializzata in lingue minoritarie. Ha calcolato quanti alberi dovrebbe piantare al fine di compensare le emissioni degli aerei da lei presi per partecipare oltreoceano a convegni sulle lingue minoritarie in via di estinzione, ed è giunta alla conclusione che si tratta di cinquemilaseicento alberi.
Se l’islandese scompare, scompaiono i 620.000 vocaboli esistenti in quella lingua. Scompare una lingua che adotta la stessa parola per pecora e fiume glaciale, parola di una sola lettera, á. Se la mia lingua materna scompare, scompare una lingua che non usa televisione, elicottero e computer, ma che crea neologismi tutti suoi e dice sjónvarp, þyrla e tölva. Se l’islandese scompare, scompare una lingua che usa lo stesso verbo per lasciare, separarsi da una persona (að skilja við) e per capire una persona (að skilja). Ma soprattutto, se la lingua in cui scrivo scompare, scompare la sola lingua che io conosca che adopera la stessa parola (heima e heimur) per indicare casa e mondo.
(1) Dal romanzo Eden, di Auður Ava Ólafsdóttir, di prossima pubblicazione (giugno 2024) presso Einaudi
Published April 15, 2024
© Auður Ava Ólafsdóttir
Other
Languages
Your
Tools
