From A Boneca de Kokoschka

Written in Portoguese by Afonso Cruz

Add

A voz que vem da terra

AOS QUARENTA E DOIS ANOS, mais concretamente, dois dias depois do seu aniversário, Bonifaz Vogel começou a ouvir uma voz. A princípio pensou que fossem os ratos. Depois, pensou chamar alguém para acabar com os bichos da madeira. Alguma coisa o impediu. Talvez o modo como a voz lho ordenara, com a autoridade das vozes que nos habitam mais profundamente. Sabia que aquilo acontecia dentro da sua cabeça, mas tinha a estranha sensação de que as palavras vinham do soalho, passando-lhe pelos pés. Vinham das profundezas e enchiam a loja de pássaros. Bonifaz Vogel usava sempre sandálias, mesmo no Inverno, e sentia as palavras a deslizar pelas unhas amareladas e pelos dedos encolhidos pelo esforço de sentir frases inteiras a baterem contra as plantas dos seus pés, a treparem pelas pernas brancas e ossudas e ficarem retidas na cabeça graças ao chapéu. Experimentou várias vezes tirá-lo, por uns segundos, mas sentia-se despido.

Os cabelos de Bonifaz Vogel, muito macios, estavam sempre penteados, muito brancos, cercados por um chapéu de feltro (que alternava com outro chapéu mais fresco, para usar no Verão).

Passava os dias sentado numa cadeira de palhinha que um tio lhe tinha trazido de Itália.

O duce sentou-se nela, tinha-lhe dito o tio.

No dia em que recebera a cadeira, de presente de aniversário, Bonifaz Vogel sentou-se nela e gostou, achou- -a confortável, era uma boa peça de mobiliário, com uns pés fortes. Pegou nela, alçou-a por cima da cabeça e levou- a para a loja de pássaros. Um papagaio assobiou quando ele passou e Vogel sorriu-lhe. Pousou a cadeira junto aos canários e sentou-se debaixo dos trinados, deixando-os preencherem a sua cabeça de espaços vazios. Quando os pássaros cantavam com mais intensidade, Bonifaz Vogel mantinha-se quieto com medo de, ao levantar- se, bater com a cabeça nos trinados mais bonitos.


O horizonte mesmo do outro lado da rua

BONIFAZ VOGEL acordava sempre muito cedo e, com uma precisão maquinal, vestia-se, penteava-se e punha o chapéu. Andava sempre de chapéu: tinha um de feltro e outro de palhinha (para usar no Verão). Bonifaz Vogel costumava dizer que eram umas palhinhas como as da sua cadeira, aquela que servira de sustentáculo a um ditador. Comia um pouco de pão e bebia chá. De seguida dirigia-se para a loja, usando o seu cabelo macio, todo branco como o peito de uma gaivota, levando as mãos nas algibeiras ou segurando os suspensórios cinzentos ou castanhos. Tirava o chaveiro do bolso de fora do casaco e abria a porta da rua, virando a placa que dizia fechado, tornando-a na placa que dizia aberto. Depois fazia uma saudação meio nazi, mesmo quando a rua estava deserta, mesmo quando a rua estava cheia. Procurava, no seu enorme chaveiro, a chave mais pequena, demasiado enferrujada mas funcional, e abria o armário que servia para arrumar a esfregona e a lixívia. Atrás do balcão enchia um balde com água e começava a limpar a loja. Era uma actividade que lhe preenchia a manhã toda: lavava todas as gaiolas, o chão e as paredes. Fazia-o com devoção, como se fosse ele que estivesse a tomar banho. Limpava todas as pregas da loja, todas as axilas, as virilhas e os lugares mais escondidos. Parava algumas vezes para descansar e isso implicava sentar-se muito quieto debaixo dos trinados dos canários. Os seus olhos ficavam pendurados no horizonte, que era, para ele, mesmo do outro lado da rua.


O

BONIFAZ VOGEL respirava acima de tudo pela boca e era esse o motivo pelo qual a tinha sempre aberta. Como a letra «o», ou melhor, como a letra «o» grande:

O

As pessoas diziam que ele era estúpido e ele concordava acenando a cabeça e passando os dedos no queixo. Toda a gente à sua volta tinha razão e ele era uma ilha no meio daquela racionalidade, um hífen entre duas palavras, um elo perdido. No fundo, toda a evolução das espécies se sustenta em hífen, em elos perdidos e achados. E Bonifaz Vogel era uma ilha sentada numa cadeira de palhinha onde o duce já se havia sentado.


O Universo é uma combinação de letras

A VOZ QUE BONIFAZ VOGEL ouvia vinda do chão, como plantinhas a crescer, contava muitas coisas. Isaac Dresner encostava a boca ao tecto da cave e deixava que as frases mais gordas se apertassem pelas frestas da madeira do soalho e se alargassem pela loja de pássaros, se entrevassem no corpo de Bonifaz Vogel.

– Um mendigo – diziam as palavras que se espremiam através das frestas – era sempre atendido nas suas preces e um rabino, ao ver que assim era, perguntou-lhe como é que ele fazia. Como era possível que todas as suas preces fossem atendidas? O mendigo disse-lhe, ao rabino, que não sabia ler nem escrever, por isso recitava o alfabeto, limitava-se a dizer as letras, umas a seguir às outras, e pedia ao Eterno que as organizasse da melhor maneira possível.

Bonifaz Vogel esfregava a orelha depois de cada história sem dar mostras de ter entendido, mas, a partir daquela anedota, passou a rezar só com letras, sem palavras e sem bichanar. As suas preces passaram a ser o alfabeto. Para melhorar os efeitos da oração, Isaac ensinara-lhe a dizer as vinte e duas letras hebraicas.

– É melhor falar a Adonai na sua própria língua – dizia-lhe Isaac Dresner –, que é, como todos sabem, o hebraico. Evitam-se traduções menos fiéis.

E aquelas vinte e duas letras era tudo o que era preciso, garantia Isaac, debaixo do soalho. Deus faria o resto. Lá em cima, o que Ele faz é jogar scrabble. As pessoas dão-lhe umas letras, julgam que sabem o que querem, mas não sabem, e Deus com aquelas peças reorganiza tudo e faz novas palavras. Tudo se resume a um jogo de salão.

E Deus nem é um grande jogador, como se pode ver pelas bombas que caem lá fora.


Bonifaz Vogel vivia no meio de metáforas

NUMA LOJA DE PÁSSAROS é onde se concentram mais gaiolas. Não há lugar nenhum no mundo construído com tantas restrições como uma loja de pássaros. São gaiolas por todo o lado. E algumas estão dentro dos pássaros e não por fora como as pessoas imaginam. Porque Bonifaz Vogel, muitas vezes, abrira as portas das gaiolas sem que os canários fugissem. Os pássaros ficavam encolhidos a um canto, tentando evitar olhar para aquela porta aberta, desviavam os olhos da liberdade, que é uma das portas mais assustadoras. Só se sentiam livres dentro de uma prisão. A gaiola estava dentro deles. A outra, a de metal ou madeira, era apenas uma metáfora. Bonifaz Vogel vivia no meio de metáforas.

Vogel ficava a olhar para aquelas aves e pensava na família que tinha explodido juntamente com os tapetes persas da sala e o relógio de cuco. Onde estariam agora? Isaac Dresner, debaixo do chão de madeira da sua cave, falava de Deus e Bonifaz Vogel não compreendia por que motivo haveria Deus de querer o seu primo Karl perto d’Ele. E Isaac Dresner também não sabia explicar o relógio de cuco. Se uns vão não sei para onde, para onde vão os relógios suíços?

As lágrimas caíam-lhe pelas caras que fazia em cima da cadeira de palhinha e a voz subia-lhe pelas pernas contando- lhe a história do mendigo que rezava o alfabeto.

Bonifaz Vogel rezava assim:

Alef, bet, gimel, dalet, he, vav, zayin, het, tet, yod, kaf, lamed, mem, nun, samekh, ayin, pe, tsadi, qof, resh, shin, tav. Ámen.

Baloiçava o corpo de trás para a frente e só parava quando um cliente lhe tocava no ombro perguntando o preço das catatuas. Bonifaz Vogel, mesmo assim, recitava o alfabeto até ao fim, não fosse Deus sentir falta de certas letras. A seguir dizia o preço das catatuas. O cliente regateava e ele baixava-se, encostava o ouvido ao chão de madeira, por trás do balcão, e escutava aquela voz. Parecia que Vogel se prostrava de uma forma distorcida, levantando-se de seguida com uma contra-proposta, enquanto sacudia o pó dos joelhos. Mesmo entre bombas havia quem quisesse catatuas.


Isaac tinha olhos escuros, de luz apagada

E A GUERRA ACABAVA, depois de destruir tudo, as casas, os afectos, os relógios suíços. Bonifaz Vogel abriu o alçapão quando a voz lho ordenou e um miúdo levantou-se do chão. Vogel ficou muito espantado porque aquilo tinha sido mandado construir pelo seu pai e não se lembrava de haver lá ninguém. Como é que uma voz se pode tornar um miúdo sujo e com os dentes tão alinhados?

Isaac Dresner, com os joelhos a tocarem-se de nervoso, tinha um olhar apodrecido por meses sem luz. O ar mortiço, contudo, ganhava contornos quando comparado com os destroços de Dresden. Os pés, muito delicados, vincavam o chão de cinzas e restos de homens.

Bonifaz Vogel era como um filho para Isaac Dresner. Um filho cujas recordações jamais o permitiriam pegar ao colo. Mas era como um filho. No entanto, oficialmente, era ao contrário. Quando Isaac saiu do alçapão – da loja – de mão dada a Vogel (que não percebia nada do que se passava), o soldado perguntou:

– É seu filho?

– É o meu pai – disse Isaac.

Vogel sorriu sem compreender e o soldado olhou para ambos, de mãos dadas. Tinha uma lágrima nos olhos enevoados de guerra.


Tsilia Kacev pousou naquelas vidas como a sombra de um pássaro

– E ESSA? – perguntou o soldado.

Isaac Dresner virou-se e viu uma rapariga com a cabeça de lado, o olhar pesado. Não fazia ideia de quem seria, mas o modo como tremia os lábios era um pedido de ajuda. Tinha aparecido do nada, como a sombra de um pássaro a sentar-se à mesa, e caminhado sem perceber que caminhava. Trazia um vestido verde e tinha os braços à volta do corpo para se proteger do frio, ou para não expor o frio insuportável que tinha dentro de si.

– É minha irmã – mentiu Isaac Dresner.

E deu-lhe a mão (a macieza da pele dela fica entre o mármore e um céu límpido, pensou Isaac). O seu vestido estava ofegante. Isaac reparou que o olhar dela dava a volta às coisas, via-as com muitas perspectivas, tinha um olhar que era uma bicicleta à volta de uma árvore. E assim ficaram, os três, de mãos dadas, a contemplar o fim do mundo. O soldado foi-se embora e eles permaneceram quietos:

Bonifaz Vogel, muito direito, com cabelos brancos como o peito de uma gaivota e um chapéu de feltro (Alef, bet, gimel, dalet, he, vav, zayin, het, tet, yod, kaf, lamed, mem, nun, samekh, ayin, pe, tsadi, qof, resh, shin, tav. Ámen, pensava ele); Isaac Dresner com as pernas fininhas e um peso insuportável preso ao pé direito, o peso da cabeça do seu melhor amigo, o Pearlman; e Tsilia com o vestido verde e o frio impossível que sentia no peito (ao olhar para Dresden compreendeu, finalmente, a pintura mais abstracta de todas).

Todos de mãos dadas, como uma família.

Excerpted from Afonso Cruz, A Boneca de Kokoschka, Quetzal Editores, Lisboa 2010.
© Quetzal Editores, 2010

From Kokoschkina lutka

Written in Portoguese by Afonso Cruz


Translated into Croatian by Dean Trdak

Glas koji dolazi iz zemlje

KAD JE NAVRŠIO ČETRDESET DVIJE GODINE, točnije, dva dana nakon svog rođendana, Bonifaz Vogel začuo je glas. Isprva je pomislio da su štakori. Potom je pomislio kako bi trebalo pozvati nekoga da ukloni drvotoče. Ali, nešto ga je spriječilo u tome. Možda način na koji mu je glas to naložio, onom snagom glasova koji stanuju duboko u nama. Znao je da se sve to događalo u njegovoj glavi, ali imao je neobičan osjećaj da te riječi dolaze iz drvenog poda i prolaze mu kroz stopala. Dolazile su iz dubina i ispunjavale prodavaonicu ptica. Bonifaz Vogel uvijek je nosio natikače, čak i zimi, pa je osjećao kako mu riječi klize žućkastim noktima i prstima zgrčenim u naporu da osjeti cijele rečenice dok mu udaraju o tabane i penju se njegovim bijelim, koščatim nogama, da bi se naposljetku, zahvaljujući šeširu, zadržale u glavi. Nekoliko puta pokušao ga je nakratko skinuti, ali osjetio bi se golim.

Kosa Bonifaza Vogela bila je vrlo meka, uvijek počešljana, sijeda i pritisnuta pustenim šeširom (koji bi ljeti zamijenio nekim od laganijeg materijala).

Dane je provodio sjedeći u slamnatoj stolici koju mu je stric donio iz Italije.

Rekao mu je da je u njoj sjedio duce.

Toga dana kad je dobio stolicu kao rođendanski dar, Bonifaz Vogel sjeo je u nju i svidjela mu se. Učinila mu se udobnom, bio je to dobar komad namještaja, imala je snažne noge. Uzeo ju je, podigao iznad glave i odnio u prodavaonicu ptica. Dok je prolazio pokraj papige, ona mu je zazviždala i Vogel joj se osmjehnuo. Odložio je stolicu uz kanarince i sjeo ispod njihova cvrkuta, dopuštajući da mu on ispuni glavu praznim prostorima. Kad bi ptice zapjevale iz sve snage, Bonifaz Vogel umirio bi se strahujući da bi, ako ustane, mogao udariti glavom o najljepše cvrkute.


Obzor upravo na drugoj strani ulice

BONIFAZ VOGEL uvijek se budio vrlo rano i potom mehaničkom preciznošću odijevao, češljao i stavljao šešir. Uvijek je na glavi imao šešir: imao je jedan pusteni i jedan slamnati (koji je nosio ljeti). Bonifaz Vogel običavao je govoriti da su te slamke kao s njegove stolice, one koja je služila kao potpora jednom diktatoru. Pojeo bi malo kruha i popio čaj. Potom bi se zaputio u trgovinu, kose mekane i bijele poput galebovih grudi, ruku u džepovima ili pridržavajući svoje sive ili smeđe naramenice. Vadio je svežanj ključeva iz džepa kaputa i otvarao ulazna vrata, okrećući natpis na kojem je pisalo „zatvoreno“ na stranu na kojoj je pisalo „otvoreno“. Potom bi pozdravljao polunacističkim pozdravom, bilo da je ulica pusta ili puna. U golemom svežnju ključeva tražio je najmanji koji je bio previše rđav, ali još uvijek funkcionalan, i otvarao ormar u kojem je držao metlu i sredstvo za čišćenje. Napunio bi vjedro vodom iza pulta i počeo čistiti prodavaonicu. Bila je to aktivnost koja bi ga zaokupljala cijelo jutro: prao bi sve krletke, pod i zidove. Činio bi to s predanošću, kao da se pritom sam kupao. Čistio je sve prijevoje prodavaonice, sva njezina pazuha, prepone,sve njezine najskrivenije zakutke. Zaustavljao bi se nekoliko puta kako bi se odmorio, a to je značilo da je sjedio vrlo mirno ispod cvrkuta kanarinaca. Njegov pogled bio je prikovan za obzor koji se za njega nalazio upravo na drugoj strani ulice.


O

BONIFAZ VOGEL disao je ponajviše kroz usta i zbog toga ih je uvijek držao otvorenima. Poput slova „o“ ili, bolje rečeno, poput velikog slova „o“:

O

Ljudi su govorili kako je glup i on bi kimao glavom prelazeći prstima po bradi. Svi oko njega imali su pravo i on je bio otok usred sve te razumnosti, crtica između dviju riječi, izgubljena karika. U biti, cijela evolucija počiva na crtici, na izgubljenim i pronađenim karikama. I Bonifaz Vogel bio je otok koji je sjedio u slamnatoj stolici u kojoj je nekoć sjedio duce.


Svemir je kombinacija slova

GLAS KOJI JE BONIFAZ VOGEL čuo kako dolazi kroz pod poput biljke koja niče, pripovijedao mu je mnogo toga. Isaac Dresner prislanjao bi usta uz strop podruma i puštao da se najdeblje rečenice provuku kroz pukotine između dasaka, rasprše prodavaonicom ptica i naposljetku zaustave u tijelu Bonifaza Vogela.

– Jednom prosjaku – njegove riječi stiskale bi se kroz pukotine – uvijek bi bile uslišane sve molitve i, vidjevši to, rabin ga je upitao kako mu to uspijeva. Kako je moguće da su mu baš sve molitve bile uslišane? Prosjak je rabinu odgovorio kako ne zna ni čitati ni pisati i da zato izgovara abecedu, jednostavno samo ponavlja slova jedno za drugim moleći se Gospodinu da ih posloži onako kako se njemu čini najboljim.

Bonifaz Vogel trljao je uho nakon svake priče ne pokazujući da je bilo što razumio, ali od te anegdote počeo se moliti slovima, bez riječi i bez mrmljanja. Njegove molitve pretvorile su se u abecedu. Kako bi poboljšao učinak molitve, Isaac ga je poučio dvadeset dvama hebrejskim slovima.

– Bolje je izgovarati Adonaj na izvornom jeziku – govorio mu je Isaac Dresner – koji je, kao što svi znaju, hebrejski. Tako se izbjegavaju manje vjerni prijevodi.

I ta dvadeset dva slova bila su sve što je bilo potrebno, jamčio je Isaac ispod drvenoga poda. Ostalo je bilo na Bogu. Jer gore na nebesima, on igra scrabble. Ljudi mu daju slova, misle da znaju što žele, ali ne znaju, i Bog preslaguje ta slova i stvara nove riječi. Sve se svodi na društvenu igru.

Ali, Bog i nije neki igrač, kao što se vidi po bombama koje padaju vani.   


Bonifaz Vogel živio je među metaforama

PRODAVAONICA PTICA mjesto je s najviše krletki. Nema mjesta na svijetu koje je izgrađeno s toliko ograničenja kao prodavaonica ptica. Posvuda samo krletke. A neke od njih nalaze se i unutar ptica, a ne izvan njih, kao što to ljudi zamišljaju. Jer Bonifaz Vogel mnogo je puta otvorio krletke a da kanarinci nisu pobjegli. Ptice bi se šćućurile u kutu izbjegavajući pogledati prema otvorenim vratima, odvraćajući pogled od slobode čija su vrata jedna od onih koja najviše zastrašuju. Osjećale su se slobodnima samo u zatvoru. Krletka se nalazila u njima. Ona druga, metalna ili drvena, bila je tek metafora. Bonifaz Vogel živio je među metaforama. 

Vogel je promatrao te ptice razmišljajući o svojoj obitelji koja je eksplodirala zajedno s perzijskim sagovima u dnevnom boravku i satom s kukavicom. Tko zna gdje su sada. Isaac Dresner, ispod drvenog poda, u svome podrumu, pričao mu je o Bogu, ali Bonifaz Vogel nije razumio zašto bi Bog želio njegova bratića Karla kraj sebe. Osim toga, Isaac Dresner nije mu znao objasniti sat s kukavicom. Ako ljudi odlaze već tko zna kamo, kamo onda idu švicarski satovi?

Suze su mu kapale sred grimasa koje je radio na svojoj slamnatoj stolici, a glas mu se penjao nogama pripovijedajući mu priču o prosjaku koji se molio recitirajući abecedu.

Bonifaz Vogel molio se ovako:

Alef, bet, gimel, dalet, he, vav, zayin, het, tet, yod, kaf, lamed, mem, nun, samekh, ayin, pe, tsadi, qof, resh, shin, tav. Amen.

Njihao je glavom naprijed-natrag i zaustavljao se samo kad bi mu neki kupac dodirnuo rame i upitao za cijenu kakadua. Čak i tada Bonifaz Vogel nastavio bi izgovarati abecedu do kraja kako Bogu možda ne bi uzmanjkalo koje slovo. Potom bi kupcu rekao cijenu kakadua. Kupac bi se počeo cjenkati i on bi se saginjao, prislanjao uho uz drveni pod iza pulta i slušao onaj glas. Činilo se kao da Vogel pada ničice na neki iskrivljeni način, nakon čega bi, otresajući prašinu s koljena, ustao sa svojom protuponudom. Čak i usred bombi bilo je ljudi koji su htjeli kakadue.


Isaac je imao tamne oči ugasla sjaja

RAT SE ZAVRŠIO, uništivši sve: kuće, osjećaje, švicarske satove. Bonifaz Vogel otvorio je okno kad mu je glas tako naložio i iz poda se uzdigao dječak. Vogel je bio zapanjen jer, kad je njegov otac dao izgraditi taj podrum, nije se sjećao da je u njemu bilo nekoga. Kako to da se glas može pretvoriti u prljava dječaka tako pravilnih zuba?

Isaacu Dresneru, kojem su se koljena dodirivala od nervoze, oslabljele su oči od mjeseci provedenih bez svjetla. Međutim, obrisi njegova slabašna tijela doimali su se čvrstima u usporedbi s razorenim Dresdenom. Njegove tanašne nožice brazdale su tlo puno pepela i ljudskih ostataka.

Bonifaz Vogel bio je Isaacu Dresneru poput sina. Sina za kojeg se nije sjećao da ga je držao u naručju. No, bio mu je poput sina. Međutim, službeno je bilo obratno. Kad je Isaac izašao iz podruma – i iz trgovine – držeći Vogela za ruku (koji nije shvaćao ništa od onoga što se događalo), vojnik je upitao:

 – To je vaš sin?

– To je moj otac – rekao je Isaac.

Vogel se osmjehnuo, ne shvaćajući, i vojnik ih je pogledao kako se drže za ruke. U očima zamagljenima od rata zablistala je suza.


Tsilia Kacev nadvila se nad njihove živote poput sjene neke ptice

– A ONA? – upitao je vojnik.

Isaac Dresner okrenuo se i ugledao djevojku očiju punih boli koja je gledala u stranu. Nije imao pojma tko je, ali način na koji su joj drhtale usne bio je poziv u pomoć. Pojavila se niotkuda, poput sjene ptice koja sjeda na stol, hodajući nesvjesna da hoda. Nosila je zelenu haljinu i držala ruke obgrljene oko tijela da bi se zaštitila od hladnoće ili da ne bi izložila onu nepodnošljivu hladnoću koju je imala u sebi.

– To mi je sestra – slagao je Isaac Dresner. I dao joj ruku (mekoća njezine kože negdje je između mramora i vedroga neba, pomislio je Isaac). Njezina haljina bila je na izdisaju. Isaac je primijetio da je njezin pogled kružio oko stvari, promatrao ih iz mnogih perspektiva, poput bicikla koji kruži oko drveta. I tako su njih troje, držeći se za ruke, promatrali kraj svijeta. Vojnik je otišao i oni su ostali nepomični:

Bonifaz Vogel, vrlo uspravan, kose bijele poput galebovih prsa ispod pustenog šešira (Alef, bet, gimel, dalet, he, vav, zayin, het, tet, yod, kaf, lamed, mem, nun, samekh, ayin, pe, tsadi, qof, resh, shin, tav. Amen, mislio je); Isaac Dresner, tanašnih nogu i s neizdrživim teretom pričvršćenim za desnu nogu, težinom glave svog najboljeg prijatelja Pearlmana; i Tsilia, u zelenoj haljini i s nemogućom hladnoćom koju je osjećala u grudima (promatrajući Dresden, napokon je shvatila najapstraktniju od svih slika).

Sve troje, držeći se za ruke, poput obitelji. 

Excerpted from Afonso Cruz, Kokoschkina lutka, Naklada Ljevak, Zagreb, Croatia 2015.
© Quetzal Editores, 2010
© Naklada Ljevak, 2015

From La bambola di Kokoschka

Written in Portoguese by Afonso Cruz


Tradotto da Marta Silvetti

La voce che proviene dalla terra

All’età di quarantadue anni, o più precisamente due giorni dopo il suo compleanno, Bonifaz Vogel cominciò a sentire una voce. All’inizio pensò che fossero i topi. Poi, pensò di chiamare qualcuno per liberarsi dai tarli. Qualcosa glielo impedì. Forse il modo in cui la voce glielo aveva ordinato, con l’autorevolezza delle voci che ci abitano più profondamente. Sapeva che tutto ciò succedeva nella sua testa, ma aveva la strana sensazione che le parole venissero su dal parquet e passassero attraverso i suoi piedi. Provenivano dalle profondità della terra e riempivano tutto il locale che ospitava il negozio di uccelli. Bonifaz Vogel indossava sempre i sandali, anche d’inverno. Sentiva le parole intrufolarsi tra le unghie ingiallite, tra le dita che si contraevano, e si sforzava di ascoltare frasi intere che sbattevano contro le piante dei suoi piedi, si arrampicavano sulle sue gambe bianche e ossute e rimanevano prigioniere nella sua testa grazie al cappello. Provò più volte a toglierselo, per qualche secondo, ma si sentiva nudo.

I capelli di Bonifaz Vogel, molto soffici, erano sempre pettinati, bianchissimi, e sormontati da un cappello di feltro (che alternava, d’estate, con un altro cappello più leggero).

Passava le sue giornate seduto su una sedia in paglia di Vienna che uno zio gli aveva portato dall’Italia.

Ci si era seduto il duce, gli aveva detto lo zio.

Il giorno in cui ricevette la sedia come regalo di compleanno, Bonifaz Vogel la provò e gli piacque subito. La trovò confortevole, era un bel pezzo d’arredamento, con delle gambe robuste. La prese, la sollevò sopra la testa e la portò nel negozio di uccelli. Un pappagallo fischiò al suo passaggio e Vogel sorrise. Posò la sedia vicino ai canarini e si sedette sotto ai trilli, lasciando che gli riempissero la testa di spazi vuoti. Quando gli uccelli cantavano con maggiore intensità, Bonifaz Vogel se ne stava buono per paura che, se si fosse alzato, avrebbe battuto la testa sui trilli più belli.

L’orizzonte proprio dall’altra parte della strada

Bonifaz Vogel si svegliava sempre molto presto e, con precisione minuziosa, si vestiva, si pettinava e si metteva il cappello. Portava sempre il cappello: ne aveva uno di feltro e uno di paglia (che usava d’estate). Bonifaz Vogel diceva sempre che era della stessa paglia della sua sedia, quella che era servita da sostegno a un dittatore. Mangiava un pezzo di pane e beveva del tè. Poi si recava in negozio, con la sua capigliatura soffice, tutta bianca come il petto di un gabbiano, con le mani in tasca o aggrappate alle bretelle grigie o marroni. Prendeva il portachiavi dalla tasca esterna del cappotto e apriva la porta d’ingresso, voltando il cartello che diceva “chiuso” dalla parte in cui diceva “aperto”. Poi faceva un mezzo saluto nazista, sia quando la strada era deserta, sia quando la strada era affollata. Cercava, nel suo enorme portachiavi la chiave più piccola, tutta arrugginita ma funzionante, e apriva l’armadio dove teneva lo spazzolone e l’ammoniaca. Riempiva il secchio d’acqua dietro al bancone e cominciava a pulire il negozio. Era un’attività che gli prendeva l’intera mattinata: lavava tutte le gabbie, il pavimento e le pareti. Lo faceva con devozione, come se fosse lui stesso a farsi il bagno. Puliva tutte le pieghe del negozio, le ascelle, le parti intime e i luoghi più nascosti. Si fermava ogni tanto per riposarsi, il che voleva dire sedersi tranquillo sotto ai trilli dei canarini. I suoi occhi rimanevano appesi all’orizzonte, che stava, per lui, proprio dall’altra parte della strada.

O

Bonifaz Vogel respirava soprattutto con la bocca ed era questo il motivo per cui teneva sempre la bocca aperta. Come la lettera “o”, o meglio, come la lettera “o” maiuscola:

O

La gente diceva che era stupido e lui era d’accordo, perciò annuiva e si accarezzava il mento. Tutte le persone intorno a lui avevano ragione e lui era un’isola in mezzo a quella razionalità, un trattino tra due parole, un anello mancante. In fondo, tutta l’evoluzione delle specie si regge sui trattini, su anelli mancanti e ritrovati. E Bonifaz Vogel era un’isola seduta su una sedia di paglia dove si era seduto il duce.

L’universo è una combinazione di lettere

La voce che Bonifaz Vogel sentiva, che veniva dalla terra come una piantina che cresce, raccontava molte cose. Isaac Dresner avvicinava la bocca al soffitto dello scantinato e lasciava che le frasi più grasse si restringessero per passare attraverso le fessure nel legno del parquet, per poi riallargarsi di nuovo nel negozio di uccelli e incastonarsi nel corpo di Bonifaz Vogel.

«Un mendicante» dicevano quelle parole che si spremevano attraverso le fessure «vedeva sempre le sue preghiere esaudite e un rabbino, dopo aver constatato che era vero, gli chiese come facesse. Com’era possibile che tutte le sue preghiere venissero esaudite? Il mendicante disse al rabbino che non sapeva né leggere né scrivere, per questo recitava l’alfabeto, si limitava a dire le lettere, una di seguito all’altra, e chiedeva all’Onnipotente di combinarle nel miglior modo possibile».

Bonifaz Vogel si sfregava l’orecchio alla fine di ogni storia senza dare a intendere di aver capito, ma a partire da quell’aneddoto cominciò a pregare solo con le lettere, senza parole e senza bofonchiare. Le sue preghiere divennero l’alfabeto. Per ottenere migliori risultati dall’orazione, Isaac gli aveva insegnato le ventidue lettere dell’ebraico.

«È meglio parlare ad Adonai nella sua lingua» gli diceva Isaac Dresner «che è, come tutti sanno, l’ebraico. Si evitano traduzioni poco fedeli».

E quelle ventidue lettere erano tutto ciò di cui aveva bisogno, garantiva Isaac da sotto al parquet. Dio avrebbe fatto il resto. Là, nei cieli, Egli non fa altro che giocare a scarabeo. Le persone gli danno le lettere, credono di sapere cosa vogliono, e Dio riorganizza quei pezzi e crea nuove parole. Tutto si riduce a un gioco di società.

E Dio non è nemmeno un grande giocatore, come si può evincere dalle bombe che cadono lì fuori.

Bonifaz Vogel viveva in mezzo alle metafore

Un negozio di uccelli è il posto con la più alta concentrazione di gabbie al mondo. Non esiste nessun luogo con tante restrizioni come un negozio di uccelli. Ci sono gabbie da tutte le parti. E le gabbie sono dentro agli uccelli e non fuori come crede la gente. Perché molte volte Bonifaz Vogel aveva aperto le porte delle gabbie e i canarini non erano fuggiti via. Gli uccelli rimanevano rintanati in un angolo, cercando di evitare di guardare verso quella porta aperta, distoglievano lo sguardo dalla libertà, che è una delle porte più temibili. Si sentivano liberi solo dentro a una prigione. La gabbia era dentro di loro. L’altra, quella di metallo o di legno, era solo una metafora. Bonifaz Vogel viveva in mezzo alle metafore.

Vogel rimaneva a guardare quegli uccelli e pensava alla famiglia che era saltata in aria insieme ai tappeti persiani del salotto e all’orologio a cucù. Dov’erano ora? Sotto al pavimento di legno dello scantinato Isaac Dresner parlava di Dio e Bonifaz Vogel non capiva per quale motivo Dio aveva voluto avere al Suo fianco suo cugino Karl. E neanche Isaac Dresner sapeva spiegarsi l’orologio a cucù. Se non sappiamo dove vanno a finire gli uni, dove vanno a finire gli orologi svizzeri?

Le lacrime di Bonifaz cadevano sulle smorfie che faceva mentre era seduto sulla sedia di paglia e la voce gli saliva su per le gambe raccontandogli la storia del mendicante che pregava l’alfabeto.

Bonifaz Vogel pregava così:

Alef, bet, gimel, dalet, he, vav, zayin, het, tet, yod, kaf, lamed, mem, nun, samekh, ayin, pe, tsadi, qof, resh, shin, tav. Amen.

Dondolava il corpo avanti e indietro e si fermava solo quando un cliente lo toccava sulla spalla per chiedergli il prezzo dei cacatua. Bonifaz Vogel continuava comunque a recitare l’alfabeto fino alla fine, dovesse Dio sentire la mancanza di certe lettere. Subito dopo gli diceva il prezzo dei cacatua. Il cliente tirava sul prezzo e lui si abbassava, accostava l’orecchio al pavimento di legno dietro al bancone e ascoltava la voce. Sembrava quasi che Vogel si prostrasse in uno strano modo, rialzandosi subito dopo con una controfferta, mentre si scuoteva la polvere dalle ginocchia. Anche in mezzo alle bombe c’era qualcuno che voleva dei cacatua.

Isaac aveva occhi scuri, di luce spenta

E la guerra finiva, dopo aver distrutto tutto, le case, gli affetti, gli orologi svizzeri. Bonifaz Vogel sollevò la botola quando la voce glielo ordinò, e un ragazzo emerse dalla terra. Vogel si spaventò molto, perché era stato suo padre a far costruire il negozio e lui non ricordava che ci fosse qualcuno laggiù. Come può una voce trasformarsi in un ragazzo sporco e con i denti così dritti?

Isaac Dresner, con le ginocchia che gli tremavano per il nervoso, aveva uno sguardo marcito da mesi senza luce. La sua aria smorta, tuttavia, risultava elegante se paragonata alle macerie di Dresda. I piedi, molto delicati, solcavano il terreno coperto di polvere e resti di uomini.

Bonifaz Vogel era come un figlio per Isaac Dresner. Un figlio i cui ricordi mai gli avrebbero permesso di prenderlo in braccio. Ma era come un figlio. Eppure ufficialmente era il contrario. Quando Isaac uscì dalla botola – e dal negozio – dando la mano a Vogel (che non capiva nulla di ciò che stava succedendo), il soldato chiese:

«È suo figlio?»

«È mio padre» disse Isaac.

Vogel sorrise senza capire e il soldato li guardò, mano nella mano. C’era una lacrima nei suoi occhi annebbiati dalla guerra.

Tsilia Kacev si posò su quelle vite come l’ombra di un uccello

«E lei?» chiese il soldato.

Isaac Dresner si voltò e vide una ragazza di profilo, lo sguardo grave. Non aveva idea di chi fosse, ma il modo in cui le tremavano le labbra era una richiesta d’aiuto. Era spuntata dal nulla, come l’ombra di un uccello che si posa sul tavolo, e camminava senza rendersi conto che stava camminando. Aveva un vestito verde e teneva le braccia strette al corpo per proteggersi dal freddo, o per non mostrare il freddo insopportabile che aveva dentro.

«È mia sorella» mentì Isaac Dresner.

E le diede la mano (“la morbidezza della sua pelle è a metà tra il marmo e un cielo limpido”, pensò Isaac). Il suo vestito ansimava. Isaac notò che girava intorno alle cose con lo sguardo, le vedeva da molte prospettive, il suo sguardo era una bicicletta che girava intorno a un albero. E rimasero così, i tre, mano nella mano, a contemplare la fine del mondo. Il soldato se ne andò e loro rimasero in silenzio:

Bonifaz Vogel, drittissimo, con i capelli bianchi come il petto di un gabbiano e il cappello di feltro (“Alef, bet, gimel, dalet, he, vav, zayin, het, tet, yod, kaf, lamed, mem, nun, samekh, ayin, pe, tsadi, qof, resh, shin, tav. Amen”, pensava); Isaac Dresner con le gambe magroline e un peso insopportabile attaccato al piede destro, il peso della testa del suo miglior amico, Pearlman; e Tsilia con il vestito verde e il freddo impossibile che sentiva nel petto (guardando Dresda capì, finalmente, il dipinto più astratto di tutti).

Si tenevano per mano, come una famiglia.

Tratto da Afonso Cruz, La bambola di Kokoschka, La Nuova Frontiera, Roma 2016.
© Quetzal Editores, 2010
© La Nuova Frontiera, 2016


Other
Languages
Portuguese
Croatian
Italian

Your
Tools
Close Language
Close Language
Add Bookmark