Co nowego w polskiej poezji? A jest, jest coś nowego, wydano właśnie garść liryków Horacego w przekładzie Adama Ważyka. Nie najlepiej wiodło się w Polsce Horacemu przez ostatnie dwieście lat. Od romantyzmu poeci wybitni przestali widzieć w nim mistrza i rówieśnika. Innych szukali sobie patronów, zostawiając tłumaczenia Horacego uczonym łacinnikom i poetom o niewielkiej inicjatywie językowej. Zaczęły wówczas powstawać przekłady od pierwszej już chwili zalatujące wonią starej szafy. Nie był to Horacy ani dostatecznie współczesny, ani dostatecznie klasyczny. Nowy przekład Ważyka należy uznać za wydarzenie: otrzymujemy Horacego w zgodzie z przodującą poezją naszej epoki. Do zgody tej doszło nie przy pomocy infantylnych zabiegów odmładzających (jakich np. pełno w teatrze) – Ważyk nie wmawia nam, że Horacy mógłby paradować w golfie i dżinsach. Ten Horacy dlatego wydaje się nam współczesny, ponieważ tłumacz uszanował jego starożytność… Nie kazał mu rymować „dal – żal”, bo Horacy rymów nie znał. Nie spętał wierszy kropkami i przecinkami, zachował ten dwukierunkowy ruch od słowa do słowa, jaki panuje w wierszu bez interpunkcji – ponieważ interpunkcji Horacy nie stosował również. Przeniesienie innych cech poetyki horacjańskiej było już trudniejsze. Nie próbował tłumacz, wzorem rymujących profesorów, stanąć do z góry przegranej bitwy, jaką jest naśladowanie łacińskiej metryki. Z drugiej jednak strony nie wpadł w rytm swojskiej katarynki: strofy przekładu czytane na głos są urozmaiconą przyjemnością dla ucha. Szatańsko posplatana składnia Horacego także nie da się bez gwałtu naśladować w polskiej frazie tłumacz jednak szczęśliwie tę komplikację składniową zasygnalizował, akurat tyle, ile trzeba, żeby szyk polski mienił się innością, nie stając się łamigłówką. Ocalona też została tonacja uczuciowa tej poezji, niepokojąco zmienna w obrębie każdego poszczególnego wiersza. Tłumacze mniej wyczuleni trzymają się zazwyczaj tonu usłyszanego w pierwszej strofie i jemu to automatycznie podporządkowują ciąg dalszy. Czyli w dwóch zdaniach: dokonało się tutaj wskrzeszenie rzymskiego wieszcza na użytek dzisiejszych miłośników poezji. Proponuję radość z tego powodu.

Horacy, Do Leukonoe. Dwadzieścia dwieody, przekład z łaciny Adama Ważyka, „Czytelnik”, Warszawa 1973.

Ce mai este nou în poezia polonă? A, da, există ceva nou, tocmai a fost editat un mănunchi de poezii lirice ale lui Horaţiu, în traducerea lui Adam Ważyk. În ultimele două sute de ani, lui Horaţiu nu i-a mers pra bine în Polonia. Începând cu romantismul, poeţi remarcabili au încetat a mai vedea în el un maestru şi un egal. Ei îşi căutau alţi patroni, lăsând traducerea lui Horaţiu în seama latiniştilor învăţaţi şi a poeţilor cu mai puţină iniţiativă lingvistică. Au început să apară în acea perioadă traduceri din care emana încă din prima clipă un iz de dulap vechi. Nu era un Horaţiu nici suficient de contemporan, nici suficient de clasic. Noua traducere a lui Ważyk se cuvine să fie considerată un eveniment: avem un Horaţiu în consonanţă cu poezia predominantă din epoca noastră. La această consonanţă s-a ajuns nu prin procedee infantile de întinerire (de care geme teatrul, de exemplu). Ważyk nu ne induce ideea că Horaţiu ar putea să facă paradă în blugi şi helancă. Horaţiu ni se pare contemporan, fiindcă traducătorul i-a respectat antichitatea… Nu i-a impus să rimeze „zare cu răsare”, fiindcă Horaţiu nu cunoştea rimele. Nu a împiedicat versurile cu puncte şi virgule, păstrând curgerea bidirecţională de la un cuvânt la altul, aşa cum se întâmplă în poezia fără punctuaţie, deoarece Horaţiu nu folosea nici punctuaţia. Transpunerea altor trăsături ale poeticii horaţiene era şi mai grea. Traducătorul nu a încercat după modelul profesorilor adepţi ai rimelor să pornească la o bătălie dinainte pierdută, şi anume să imite prozodia latină. Pe de altă parte însă nu a alunecat în ritmul unei flaşnete specifice: strofele traducerii citite cu voce tare sunt o plăcere diversificată pentru ureche. Sintaxa  diabolic de încurcată a lui Horaţiu nu poate fi imitată fără  a forţa fraza polonă – traducătorul însă a semnalat această complicaţie sintactică atât cât era necesar ca ordinea cuvintelor din polonă să dezvăluie că este vorba despre altceva, fără a crea un rebus. De asemenea a fost slavată tonalitatea emoţională a versurilor, neliniştitor de schimbătoare în cadrul fiecărei poezii. Traducătorii mai puţin sensibili  surprind de obicei tonul pe care îl aud în prima strofă şi automat îl continuă în celelalte strofe. Cu alte cuvinte: s-a înfăptuit aici reînvierea bardului roman în folosul iubitorilor de astăzi ai poeziei. Vă propun să ne bucurăm de acest prilej.

Horacy [Horațiu], Do Leukonoe. Dwadzieścia dwieody [Lui Leukonoe. Douăzeci şi două de ode], traducere din latină de Adam Ważyk, Czytelnik, Warszawa [Varşovia], 1973.