To Speak Europe in Different Languages
Edited by Specimen
of
Contents
Кога заминав од „Карл Либкнехт“
Written in Macedonian by Lidija Dimkovska
Во спомен–домот на Карл Либкнехт во Лајпциг, Германија, петмина луѓе од разни националности седат во салата за настани, со преведувачи зад нив, и навидум се како на состанок, а всушност се на несекојдневна средба. Имено, учествуваат во пилот–проектот на Здружението на почитувачи на Карл Либкнехт од Лајпциг коешто на 19 јануари 2018 година, по повод 99-годишнината од смртта на големиот германски левичар и соработник на Роза Луксембург, Карл Либкнехт, ги покани како емигранти кои пред да се преселат живееле на адреси што го носат неговото име или на друг начин се поврзани со него. Ним им се придружија и неколкумина кои во себе веќе заминале од адресата „Карл Либкнехт“ иако не и физички. Повикот беше јавен, а интересот огромен, но најпосле беа избрани неколкумина. Пред обиколката на спомен–домот, ги замолија да раскажат, секој на свој начин и како што смета и сака, за тоа дали и како ги обележала адресата „Карл Либкнехт“ односно животот на и по неа.
Виталие, 32, Тираспол, Приднестровие, Молдавија – Букурешт, Романија, романски јазик
До мојата 20-та година живеев на улицата „Карл Либкнехт“ во Тираспол, главниот град на Приднестровие. На 13 август 2006 г., околу два попладне, се враќав со тролејбус од заболекар. Горната усна ми беше отечена од анестезијата што заболекарот ми ја стави за да ми го извади забот, само затоа што му беше пријател од детството на татко ми. Наеднаш тролејбусот буквално експлодира и како да полетавме во воздух. Потоа не се сеќавам на ништо. Се разбудив во болница, со повеќе посетители околу постелите одошто медицински персонал. Дознав дека сум еден од десеттемина повредени патници. Добро што не бев еден од двајцата загинати. Тоа не беше единствената експлозија во Тираспол. По несреќата од која ми остана лузнава на челово, роднините ми помогнаа да купам билет за Букурешт.
Татко ми ми рече да го заборавам зборот Приднестровие, како никогаш да не постоел, и да се претставувам од Молдавија. Во Букурешт добив стипендија за „Романци вон од границите на Романија“ и одново почнав да студирам медицина. Сега сум најмладиот општ лекар во амбулантата за студенти. Татко ми почина пред две години и затоа ја доведов мајка ми во Букурешт. Нормално дека пишувам на романски јазик со латинично писмо, но на мајка ми ѝ е тешко да чита романски весници и титли на романската телевизија. Вели дека буквите во нејзината глава се само кирилични. Кога одам во продавница, сфаќам дека и јас списокот сум го напишал на кирилица. Тоа е сѐ што ми остана од Тираспол. Понекогаш ми недостига Днестар, на само дваесетина минути од зградата во која живеевме.
Сфатив дека животот во странство, иако Романија поради јазикот и не е сосема странство, е планирање и сеќавање, иднина и минато, ама не сегашност. Пред некој ден, кога излегов од метрото истураше дожд и едно Ромче потрча по мене со чадори во раката. „Купи еден, купи еден!“ викаше. „Блиску сум до дома!“ викнав заштитувајќи ја главата со актовката, а Ромчето неколкупати зад мене извика: „Далеку си, далеку!“ Влегов дома накиснат до коски, до душа. Мајка ми во кујната ги препишуваше на латиница кириличните букви на нашиот јазик.
Дона, 47, Скопје, Македонија – Љубљана, Словенија, македонски јазик
Кога се преселив во Љубљана пред 17 години, од автобусот видов како на еден балкон некоја жена простира алишта. Си помислив – којзнае каков живот води, што ѝ се случува, што ја мачи, што ја усреќува… А денес можеби некој друг преселник се прашува истото за мене. Презимето на маж ми не го зедов, ги зедов само него и адресата. Затоа во мојот пасош ја нема повеќе „Карл Либкнехт“ 67/1-11, 1000 Скопје, Македонија. Сега нашата двојазична ќерка ја пишува на честитките за Нова година до баба ѝ и дедо ѝ. Маж ми е воодушевен што на периферијата на Скопје постои улица на таков слободомисленик. Веројатно мојот космополитизам потекнува токму од Карл Либкнехт.
А како и уште стотина писатели–имигранти во Словенија, и јас живеам во дом–дводом–без дом. Сѐ што само по себе беше разбирливо во присуството, стана прашање за идентитетот во отсуството. Секоја судбина е и политичка одлука. Како што бебињата лазат назадечки, така и ние, писателите–имигранти ползиме назадечки, со нозе што сѐ повеќе забраздуваат во она што било, иако погледот ни е свртен напред. Без минатото во сегашноста и во иднината не знаеме да одиме, нема за што да се фатиме, неуки сме и беспомошни. А како што телото го одбива туѓото телце од својот устрој, како моето леќите, така и секоја национална книжевност го одбива писателот кој не пишува на нејзиниот јазик. И словенечката. Всушност, отсекогаш верував во светската книжевност. Можеби европската е нашиот спас? Повеќе јазици – една книжевност? Па јас знам повеќе јазици, ама само на еден знам да раѓам литература… Ама, добро, да не филозофирам премногу!
Олег, 25, Минск, Белорусија – Виена, Австрија, белоруски јазик
Ах, јас немам живеено на „Карл Либкнехт“, ама таму ми го спасија животот, тоа го наведов и во пријавата. Знаете, во Минск на „Карл Либкнехт“ бр. 68 е седиштето на Хелсиншкиот комитет, каде што најдов спас по четвртото тепање во влезот на мојата зграда, во истата 2011 година кога како матурант учествував на протестите против владата на Лукашенко. Ги познавам оние што ме тепаа, врсници ми се, близнаци, живеевме во иста зграда, целото семејство е пролукашенковско. По последното тепање не гледам добро на левото око. Татко ми од болница ме однесе во Хелсиншкиот комитет, за кој имаше чуено од некого. Таму свртеа неколку меѓународни броја и на крајот рекоа дека заминувам уште истиот ден за Виена. Со мајка ми не стигнав ни да се поздравам.
Во Виена добив меѓународна заштита, стипендија за студии по социологија, потоа и за мастер, а сега сум на докторат. Ама што потоа? Во Белорусија нема повеќе враќање. А имам и девојка, Австријко–Хрватка. Се родила во Виена, но мајка ѝ починала и татко ѝ, Хрват, се преженил за друга, а неа ја однел кај роднините во Задар. На 18-годишна возраст се закалуѓерила, ама по пет години си заминала од манастирот поради лоши односи меѓу калуѓерките, без дозвола од бискупот, бидејќи никогаш не ѝ одговорил на молбата да ја расчини. „Во манастир е полесно да се сака човештвото одошто човекот“, вели. А и во светот. Почнала да работи во бутик во Задар, ама ја влечело назад и лани во февруари се вратила, па сега работи во болница како чистачка.
Се запознавме кога лежев таму поради компликација со оково, ме привлече нејзиниот словенски акцент. Не е образована, но ја сака уметноста повеќе од сѐ. Пред некое време бевме на изложба во „Кунстхале“ и занемевме пред една уметничка фотографија на која човек седи и пуши во автомобил, чекајќи да се испече свињата закачена на ченгел за тркалото. Со Лана живееме во гарсониера што гледа на поранешната железничка станица, од каде што нацистите ги депортирале Евреите во Аушвиц. Населбата е во завет на молк, ни мува не се слуша, иако наоколу талкаат бездомници и бегалци од Сирија.
Тарас, 68, и Џамила, 66, село Либкнехтовка, Крим – Прага, Чешка, кримскотатарски јазик
Извинете ако нашата пријава звучеше како уцена – дека ќе дојдеме или заедно или никако, ама од 2016 година, кога заминавме со синот за Прага од нашето село Либкнехтовка на Крим, ние со мажот се немаме одвоено. Заради Исмаил и заминавме на стари години. Тој одамна се беше преселил во Симферопол, велеше дека петте улици во нашето село не му стигаат за живот, а таму се беше заработил во „Меџлис“, претставништвото на нас, Татарите на Крим.
Чекај, Џамила, јас да кажам. Кога Русија го присвои Крим, го забранија „Меџлис“. Какви сѐ набедувања не бевме чуле, наеднаш, за сѐ на Крим виновни станавме ние, Татарите. Исмаил рече дека главниот на „Меџлис“ Русите го затвориле во лудница, откако на телевизија изјави дека Крим треба да ѝ се врати на Украина. Го пуштија пет дена пред Курбан бајрам. И Исмаил дента пред празникот си дојде дома, ни рече да се подготвиме и на 12 септември 2016 година со возило на брза помош заминавме од Либкнехтовка. „Подобро во странство“, рече, „одошто во лудница“.
Да, Тарас, нели до аеродромот нѐ возеше болничарот што го бевме потплатиле, а јас го бодрев: „Алах да те чува, синко, на секое тркало да ти стои по еден ангел и да те варди од зло“. Сега живееме во едно станче на периферијата на Прага, добиваме социјална помош, ама барем Исмаил пак се бори за татарската кауза, зашто токму во Прага е седиштето на меѓународната организација што ги поддржува Татарите. Уште чекаме да се ожени и да добиеме внучиња, инаку животот ни остана во Либкнехтовка. Ама кај се пушта единец сам во светот? Само што по цел ден го нема дома, чмаеме сами. Спроти нас живее една стара вдовица, Полјачка, само таа знае руски од зградата, а татарски никој. Ама чудна жена, Исмаил вели дека е подобро да не ја викам на кафе. „Гледаш дека е националистка?“ вели.
Па, да, Џамила, има право. Замислете, се родила во Гдањск и кога имала осум години видела како низ градот марширале војници во црни униформи со кукасти крстови, а потоа го урнисале градот, и помни дека нацистите го однеле кубето од базиликата во Хамбург, а сега ја поддржува власта во Полска и ги колне бегалците од Сирија. А живее во Чешка 60 години! Исмаил вели дека ништо не научила од историјата. Не знам ни дали ние нешто ќе научиме.
Би било интересно да се слушнат што повеќе приказни и од поранешните и од сегашните жители на „Карл Либкнехт“ низ светот. Но, оваа средба е само проба за многу помасовната што ќе се одржи на 19 јануари 2019 год. по повод 100-годишнината од смртта на Карл Либкхнехт во вид на протест по улицата со негово име, овде во Лајпциг, за правата не само на работниците–мигранти во Европа туку и на сите луѓе чии права се загрозени. Со векови човекот не престанува да се бори за нив. Историјата барем во нешто е добра учителка.
Сите ликови се измислени.
Published November 27, 2020
First published by ILI-ILI, Skopje in 2019
© Lidija Dimkovska, 2019
Kada smo napustili „Karl Liebknecht“
Written in Macedonian by Lidija Dimkovska
Translated into Croatian by Borjana Prošev – Oliver
U Spomen-domu Karla Liebknechta u Leipzigu, u Njemačkoj, tridesetak ljudi raznih nacionalnosti sjedi oko improviziranog stola na bini u dvorani za događaje, iza njih prevoditelji, neki s tekstovima pred sobom, neki bez njih, i na prvi se pogled čini kao da su na nekoj sjednici, dok zapravo nazoče jednom nesvakidašnjem susretu, ili bolje rečeno, predstavi. Naime, sudjeluju u pilot-projektu Udruge poštovalaca Karla Liebknechta iz Leipziga koja je 19. siječnja 2018. povodom 99-godišnjice smrti velikog njemačkog ljevičara i suradnika Roze Luksemburg Karla Liebknechta pozvala sve emigrante koji su prije nekada živjeli na adresi koja nosi njegovo ime ili su na neki drugi način povezani s njime. Neki su od njih samo privremeno promijenili adresu, neki su je zauvijek napustili, neki je žele napustiti, neki je nikada doista nisu napustili, dok su neki na osobit način povezani toponimom „Karl Liebknecht“. Poziv je bio javan, zanimanje veliko, da bi na kraju tridesetero njih bilo izabrano. Dvorana je ispunjena do posljednjeg mjesta. Žitelji Leipziga i svi ostali koji su na neki način povezani s Karlom Liebknechtom, većina članovi Udruge njegovih poštovalaca, pokazali su veliko zanimanje za događaj. Nakon kratkog obraćanja predstavnika Udruge, dobili su mogućnost da ispričaju ili pročitaju prethodno napisani tekst, svatko na svoj način, kako tko želi i misli, o načinu na koji ih je obilježila adresa „Karl Liebknecht“ za vrijeme boravka na njoj i nakon njega.
Vitalie, 32, Tiraspol, Pridnjestrovska Moldavska Republika – Bukurešt, Rumunjska
Do svoje 20-e godine živio sam u ulici „Karl Liebknecht“ u Tiraspolu, glavnom gradu Pridnjestrovske Moldavske Republike. 13. kolovoza 2006. godine, oko dva sata popodne, vraćao sam se trolejbusom od zubara. Gornja usnica bila mi je otečena od anestezije koju sam dobio zbog običnog vađenja zuba i to samo zato jer je zubar bio prijatelj moga tate iz djetinjstva. Odjednom je trolejbus doslovce eksplodirao, a mi kao da smo poletjeli u zrak. Nakon toga se ne sjećam ničega. Probudio sam se u bolnici, a oko bolničkih kreveta bilo je više posjetioca nego medicinskog osoblja. Rekli su mi da sam jedan od desetero ozlijeđenih putnika. Dobro je bilo što nisam jedan od dvoje poginulih. To nije bila jedina eksplozija u Tiraspolu. Nakon nesreće, od koje mi je ostao ovaj ožiljak na čelu, rođaci su mi pomogli da kupim kartu za Bukurešt.
Otac mi je rekao da zaboravim riječi Pridnjestrovska Moldavska Republika kao da nikada nisu ni postojale i da se od sada predstavljam Moldavcem. U Bukureštu sam dobio stipendiju za „Rumunje izvan Rumunjske“ i nanovo sam počeo studirati medicinu. Sada sam najmlađi liječnik opće prakse u studentskoj ambulanti. Prije dvije godine preminuo mi je otac pa sam doveo majku u Bukurešt. Razumije se da pišem rumunjski na latinici, ali majci je teško čitati novine i titlove na rumunjskoj televiziji. Kaže da su slova u njezinoj glavi, samo ćirilična. I ja u dućanu shvaćam da sam popis potrepština napisao na ćirilici. To je sve što mi je ostalo od Tiraspola. Ponekad mi nedostaje Dnjestar, udaljen samo dvadesetak minuta od zgrade u kojoj smo stanovali.
Shvatio sam da život u tuđini, iako Rumunjska zbog jezika i nije posve tuđina, predstavlja planiranje i sjećanje, budućnost i prošlost, no ne i sadašnjost. Prije neki dan, na izlasku iz metroa dok je lijevalo kao iz kabla, jedan je romski dječak, s pregršt kišobrana u ruci potrčao za mnom. „Kupi jedan, kupi jedan!“ dovikivao je. „Tu sam doma, blizu“, odgovorio sam mu držeći nad glavom aktovku, a na to dječak za mnom poviče ponovivši nekoliko puta: „Daleko si, daleko!“. Ušao sam u kuću pokisao do kože, do duše. Mama je u kuhinji prepisivala na latinici ćirilična slova našega jezika.
Dona, 47, Skopje, Makedonija – Ljubljana, Slovenija
Bilo je to prije 17 godina kada sam se doselila u Ljubljanu i kada sam iz tek pristiglog autobusa vidjela neku ženu na balkonu kako prostire rublje. Pitala sam se kakav je njezin život, što joj se događa, što je tišti, a što usrećuje. Danas se možda neki drugi doseljenik pita isto o meni. Nisam uzela muževo prezime, uzela sam samo njega i adresu. Zato u mojoj putovnici ne stoji više adresa „Karl Liebknecht“ 67/1-11, 1000 Skopje, Makedonija. Sada tu adresu naša dvojezična kći ispisuje na božićnim i novogodišnjim čestitkama svojoj baki i djedu. Moj muž je oduševljen što na skopskoj periferiji postoji ulica jednog takvog slobodnog mislioca. Vjerojatno moj kozmopolitizam potječe upravo od Karla Liebknechta. A baš, poput još stotinu pisaca imigranata u Sloveniji i ja stanujem u domu-dvodomu-bez doma. Sve što je u prisutnosti samo po sebi bilo razumljivo, postalo je u odsutnosti, pitanje identiteta. Kao što bebe pužu unatrag, tako i mi, pisci imigranti pužemo unatrag zarivajući noge sve više u ono što je bilo, iako nam je pogled okrenut prema onom što će biti. Bez prošlosti nazočnoj u našoj sadašnjosti i budućnosti, mi se ne znamo kretati, nemamo se za što primiti, neuki smo i bespomoćni. Kao što tijelo iz svog ustroja odbija tuđe tjelešce, baš kao što moje oči odbijaju leće, tako i svaka nacionalna književnost odbija pisca koji ne piše na njezinom jeziku. Tako i slovenska. Služim se s više jezika, ali samo na jednom mogu rađati književnost. Svaka je sudbina i politička odluka. Zapravo, oduvijek sam vjerovala u svjetsku književnost. Možda je naš spas, europska? Više jezika, jedna književnost? No, da previše ne filozofiram.
Oleg, 25, Minsk, Bjelorusija – Beč, Austrija
Ah, ja nikad nisam stanovao na adresi „Karl Liebeknecht“, ali su mi ondje spasili život, što sam i naveo u prijavi. Naime, u Minsku na adresi „Karl Liebeknecht“ sjedište je Helsinškog komiteta u kojemu sam našao spas nakon četvrte tučnjave koja se zbila na stubištu moje zgrade, te iste 2011, kada sam kao maturant sudjelovao na prosvjedima protiv Lukašenkove vlade. Poznajem one koji su me tukli, to su moji vršnjaci, blizanci, stanovali smo u istoj zgradi, cijela obitelj im je prolukašenko. Nakon zadnje tučnjave, ne vidim dobro na lijevo oko. Otac me je iz bolnice odveo u Helsinški komitet za kojeg je čuo od nekoga. Ondje su obavili nekoliko međunarodnih telefonskih poziva i na kraju mi rekli da još isti dan odlazim za Beč. S mamom se nisam stigao ni pozdraviti. U Beču sam dobio međunarodnu zaštitu, stipendiju za studij sociologije, kasnije i za magisterij, a sada sam na doktoratu. Ali što nakon toga? Nema više povratka u Bjelorusiju. Imam djevojku austrijsko-hrvatskog podrijetla. Rođena je u Beču, no majka joj je preminula i otac, Hrvat, oženio se drugom, a nju odveo rođacima u Zadar. Zaredila se kao 18-godišnjakinja, ali nakon pet godina odlučila je napustiti samostan zbog loših odnosa među redovnicama, i to bez dozvole biskupa koji joj nikada nije odgovorio na zamolbu za razrješenje zavjeta. „U samostanu je lakše voljeti čovječanstvo od čovjeka“, kaže. A i u svijetu. U Zadru je počela raditi u jednom butiku, ali ju je Beč vukao natrag te se u veljači vratila, pa sada radi kao spremačica u jednoj bolnici. Upoznali smo se dok sam ja tamo ležao radi komplikacije s okom. Privukao me je njezin slavenski naglasak. Nije obrazovana, no voli umjetnost više od svega. Nedavno smo bili na izložbi u „Kunsthalle” i oboje zanijemjeli pred jednom umjetničkom fotografijom na kojoj čovjek sjedi u automobilu i puši čekajući da se ispeče svinja obješena za kuku na kotaču. Lana i ja stanujemo u garsonijeri koja gleda na stari željeznički kolodvor s kojeg su nacisti deportirali Židove u Auschwitz. Naokolo tumaraju izbjeglice iz Sirije, ali u kvartu vlada zavjet šutnje, ni muha se ne čuje.
Taras, 68, i Đamila, 66, selo Libknehtovka, Krim – Prag, Češka
Đamila: Ispričavamo se ako je naša prijava zvučala kao ucjena – da ćemo doći ili zajedno ili nikako, ali od kada smo muž i ja sa sinom 2016. napustili naše selo Libknehtovku na Krimu i došli u Prag do danas se nismo razdvajali. Otišli smo od kuće pod stare dane zbog Ismaila. On se već odavno odselio u Simferopol, govorio je da ne može živjeti na onih pet ulica našega sela, a u Simferopolu je bio angažiran u Medžlisu, predstavništvu nas Tatara na Krimu.
Taras: Čekaj, Đamila, da ja kažem. Kada je Rusija prisvojila Krim, zabranili su i ukinuli Medžlis. Kakve sve objede o sebi nismo čuli! Odjednom smo za sve na Krimu bili krivi mi, Tatari. Ismail je rekao da su glavnog i odgovornog u Medžilisu Rusi zatvorili u ludnicu jer je na TV-u izjavio da se Krim treba vratiti Ukrajini. Pustili su ga pet dana prije Kurban-bajrama. Dan prije blagdana, Ismail je došao kući i rekao nam da se pripremimo te smo 12. rujna 2016. vozilom hitne pomoći napustili Libknehtovku. Bolje u inozemstvo, nego u ludnicu.
Đamila: Da, Tarase, sjećaš li se da nas je do zračne luke vozio bolničar kojeg smo potplatili, a ja sam ga cijelo vrijeme bodrila: „Neka te Alah čuva, sinko, na svakom kotaču neka stoji po jedan anđeo da te štiti od zla!“. Sada živimo u jednom malom stanu na periferiji Praga, dobivamo socijalnu pomoć, a Ismail se nastavio boriti za položaj Tatara s obzirom na to da se u Pragu nalazi međunarodna organizacija koja podržava Tatare. Još uvijek čekamo da se oženi i nadamo se unucima. Nama je život ostao u Libknehtovki. Ali, ne pušta se sin jedinac sam u svijet. Samo što ga po cijele dane nema kod kuće, čamimo sami. Prekoputa nas stanuje jedna stara udovica, Poljakinja, i jedina u zgradi govori ruski, ali tatarski, nitko. Malo je čudna. Ismail kaže da je bolje ne pozivati je na kavu. „Zar ne vidiš da je nacionalistica?“ kaže on.
Tras: Pa, da, Đamila, u pravu je. Zamislite, rođena je u Gdanjsku i kad joj je bilo osam godina, u grad su ušli vojnici u crnim uniformama i kukastim križevima te ga razorili. Pamti da su nacisti izvadili i odnijeli kupolu bazilike u Hamburgu. Danas podržava poljsku vlast i proklinje izbjeglice iz Sirije, a živi u Češkoj 60 godina! Ismail kaže da od povijesti nije naučila ništa, a ja sumnjam da ćemo i mi išta naučiti.
Bilo bi zanimljivo čuti što više priča bivših stanovnika adrese „Karl Liebknecht“ i onih sadašnjih od svuda po svijetu. Ovaj pripovjedni susret prvi je u nizu i predstavlja probu za novi koji će se održati 19. siječnja 2019. povodom stote obljetnice smrti Karla Liebknechta. Nakon protesta na ulici koja nosi njegovo ime, ovdje u Leipzigu, za prava, ne samo radnika migranata diljem Europe, već svih čija su prava ugrožena, za koje se čovjek stoljećima ne prestaje boriti, Udruga štovatelja lika i djela Karla Liebknechta planira pozvati drugih tridesetak stanovnika povezanih s adresom „Karl Liebknecht“ iz cijelog svijeta koji će govoriti o tome je li ih i na koji ih je način obilježila adresa „Karl Liebknecht“, odnosno život na njoj i nakon nje. Povijest bi se trebala ponavljati samo u dobrim stvarima. Bar bi u tome trebala biti dobra učiteljica.
Svi su toponimi istiniti. Svi su likovi i sve priče izmišljene, osim onih povijesnih.
Published November 27, 2020
© Lidija Dimkovska, 2019
© Borjana Prošev – Oliver, 2020
Quando ho lasciato “Karl Liebknecht”
Written in Macedonian by Lidija Dimkovska
Translated into Italian by Ema Stefanovska
Nella Casa-museo di Karl Liebknecht a Lipsia, cinque persone di diverse nazionalità sono sedute nella sala eventi, con gli interpreti alle spalle, in quella che sembra essere una riunione, ma è in realtà un incontro insolito. Stanno infatti partecipando a un progetto pilota dell’Associazione degli ammiratori di Karl Liebknecht di Lipsia che il 19 gennaio 2018, in occasione del novantanovesimo anniversario della morte del grande esponente della sinistra tedesca e collaboratore di Rosa Luxemburg, li ha invitati in qualità di emigranti che, prima di trasferirsi, hanno vissuto a indirizzi a lui intitolati o in qualche altro modo hanno avuto a che fare con lui. Sono stati raggiunti da persone che, in cuor loro, ma fisicamente non ancora, hanno già lasciato l’indirizzo Karl Liebknecht. L’invito era pubblico e l’interesse notevole, ma la scelta è ricaduta su pochi. Prima di fare il giro della Casa-museo, a ciascun partecipante è stato chiesto di raccontare, a modo suo e nella forma ritenuta più idonea, se e quanto è stato segnato dall’indirizzo Karl Liebknecht, cioè dalla vita passata lì.
Vitalie, 32, Tiraspol, Transnistria, Moldavia – Bucarest, Romania, lingua rumena
Fino ai vent’anni ho vissuto in via Karl Liebknecht a Tiraspol, la capitale della Transnistria. Il 13 agosto 2006, verso le due del pomeriggio, stavo rientrando dal dentista in tram. Avevo il labbro superiore gonfio per l’anestesia che il dentista, solo perché era un amico d’infanzia di mio papà, aveva usato per togliermi il dente. All’improvviso il tram è letteralmente esploso ed era come se fossimo volati in aria. Da lì in poi non mi ricordo più nulla. Mi sono svegliato in ospedale e, attorno ai letti, c’erano più visitatori che personale medico. Ho scoperto di essere uno dei circa dieci passeggeri feriti. Mi è andata bene che non ero uno dei due morti. Non è stata l’unica esplosione a Tiraspol. Dopo l’incidente che mi ha lasciato questa cicatrice sulla fronte, i miei parenti mi hanno aiutato a comprare un biglietto per Bucarest.
Mio papà mi ha detto di dimenticare la parola Transnistria, come se mai fosse esistita, e di dire che vengo dalla Moldavia. A Bucarest ho ottenuto una borsa per i “Rumeni al di fuori delle frontiere della Romania” e sono tornato a studiare medicina. Ora sono il più giovane medico generico dell’ambulatorio per gli studenti. Mio padre è morto due anni fa e quindi ho portato mia mamma a Bucarest. Io chiaramente scrivo in rumeno con l’alfabeto latino, mentre per mia mamma leggere i giornali e i sottotitoli dei programmi rumeni è difficile. Dice che nella sua testa le lettere esistono solo in cirillico. Quando vado al supermercato, mi accorgo che anch’io la lista della spesa la scrivo in cirillico. È l’unica cosa che mi è rimasta di Tiraspol. A volte mi manca lo Dnestr che si trova a una ventina di minuti dal palazzo dove abitavamo.
Ho capito che la vita all’estero, anche se la Romania per via della lingua non è proprio estero, è pianificare e ricordare, futuro e passato, ma non è mai presente. Qualche giorno fa, quando sono uscito dalla metropolitana, stava diluviando e mi è corso incontro un bambino rom con degli ombrelli in mano. «Comprane uno, comprane uno!» gridava. «Sono vicino a casa!» ho detto proteggendomi la testa con la cartella e lui, dietro di me, ha esclamato più volte: «Sei lontano, lontano!». Sono entrato a casa bagnato fino all’osso, all’anima. Mia mamma in cucina stava trascrivendo in caratteri latini le lettere cirilliche della nostra lingua.
Dona, 47, Skopje, Macedonia – Lubiana, Slovenia, lingua macedone
Quando mi sono trasferita a Lubiana diciassette anni fa, ho visto dall’autobus una donna su un balcone che stendeva i vestiti. Ho pensato, chissà che vita fa, cosa le succede, cosa la turba, cosa la rende felice… E oggi forse un altro immigrato si fa le stesse domande su di me. Il cognome di mio marito non l’ho preso, ho preso solo lui e il suo indirizzo. Per questo nel mio passaporto l’indirizzo Karl Liebknecht, 67/1-11, 1000, Skopje, Macedonia, non c’è più. Ora la nostra figlia bilingue lo scrive sulle cartoline che invia per Capodanno ai nonni. Mio marito si meraviglia che nella periferia di Skopje ci sia una via che porta il nome di un tale libero pensatore. È probabile che la mia natura cosmopolita derivi proprio da Karl Liebknecht.
Come l’altro centinaio di scrittori emigrati in Slovenia, pure io vivo in una casa – doppia casa – senza casa. Tutto quello che era comprensibile di suo in presenza, è diventato una questione d’identità in assenza. Il destino di ognuno è anche una decisione politica. Come bambini che gattonano all’indietro, così anche noi scrittori emigrati procediamo strisciando all’indietro, con le gambe che solcano sempre di più quello che è stato, anche se lo sguardo rimane rivolto in avanti. Senza il passato, nel presente e nel futuro non sappiamo andarci, non abbiamo nulla a cui aggrapparci, siamo ignoranti e impotenti. E come il corpo che respinge quello estraneo dal proprio organismo, come fa il mio con le lenti a contatto, così anche ogni letteratura nazionale respinge lo scrittore che non scrive nella sua lingua. Anche quella slovena. In realtà, ho sempre creduto nella letteratura mondiale. Forse quella europea è la nostra àncora di salvezza? Diverse lingue, un’unica letteratura? Io parlo diverse lingue, ma solo in una riesco a partorire letteratura… Ma va bene, non vorrei filosofeggiare troppo!
Oleg, 25, Minsk, Bielorussia – Vienna, Austria, lingua bielorussa
Allora, io non ho mai vissuto in via Karl Liebknecht, però è lì che mi hanno salvato la vita, questo l’ho indicato anche nel mio modulo. Infatti, al numero 68 di via Karl Liebknecht a Minsk si trova la sede del Comitato di Helsinki dove ho trovato rifugio dopo la quarta volta che mi prendevano a botte all’ingresso del mio palazzo, in quello stesso 2011 quando da diplomando partecipavo alle proteste contro il governo di Lukašenko. Conosco quelli che mi hanno picchiato, sono dei miei coetanei, due gemelli; abitavamo nello stesso palazzo, l’intera famiglia è pro-Lukašenko. Da quell’ultima volta non ci vedo bene dall’occhio sinistro. Dall’ospedale mio padre mi ha portato al Comitato, ne aveva sentito parlare da qualcuno. Hanno fatto qualche telefonata internazionale e infine mi hanno detto che sarei partito quello stesso giorno per Vienna. Mia mamma non ho fatto nemmeno in tempo a salutarla.
A Vienna mi hanno concesso l’asilo politico, una borsa per gli studi in sociologia, e poi una per il master, e ora sto facendo il dottorato. E dopo? In Bielorussia non ci posso tornare. Ho anche una fidanzata, è austro-croata. È nata a Vienna, poi sua mamma è morta e il papà, croato, si è risposato e lei l’ha portata dai parenti a Zara. A diciotto anni si è fatta suora, ma dopo cinque anni se n’è andata dal monastero perché non c’era un bel rapporto tra le suore, questo senza il permesso del vescovo che non ha mai risposto alla sua richiesta di scioglierle il voto. “In monastero è più facile amare l’umanità che l’uomo”, dice. Pure nel mondo esterno. Ha iniziato a lavorare in un negozio di vestiti a Zara, ma qualcosa la attirava qui e a febbraio l’anno scorso è tornata, ora fa le pulizie in un ospedale.
Ci siamo conosciuti mentre ero ricoverato lì per una complicazione all’occhio, mi ha attratto il suo accento slavo. Non ha studiato però ama l’arte più di ogni altra cosa. Qualche tempo fa siamo andati a una mostra alla Kunsthalle e siamo rimasti ammutoliti davanti alla fotografia di un uomo che fuma seduto in macchina, mentre aspetta che un maiale, attaccato con un gancio alla ruota, s’arrostisca. Io e Lana abitiamo in un monolocale che guarda sulla vecchia stazione ferroviaria da dove i nazisti hanno deportato gli ebrei ad Auschwitz. Il quartiere è in voto di silenzio, non si sente volare una mosca, anche se nei dintorni vagano senzatetto e rifugiati siriani.
Taras, 68, e Jamila, 66, villaggio di Libknehtovka, Crimea – Praga, Repubblica Ceca, lingua tatara di Crimea
Vi chiedo scusa se la nostra richiesta, ossia che saremmo venuti insieme altrimenti non saremmo venuti affatto, è sembrata un ricatto, ma è dal 2016, quando con nostro figlio ci siamo trasferiti a Praga dal nostro villaggio di Libknehtovka in Crimea, che con mio marito non ci siamo mai separati. Era per il bene di Ismail che ce ne siamo andati via da vecchi. Lui si era trasferito da tempo a Simferopoli, diceva che le cinque vie del nostro villaggio non gli bastavano per vivere, mentre lì aveva trovato lavoro al Mejlis, un organo di rappresentanza di noi tatari di Crimea.
Aspetta, Jamila, lascia parlare me. Quando la Russia ha annesso la Crimea, hanno abolito il Mejlis. Ne abbiamo sentite di tutti i colori, a un tratto la colpa per tutto quello che succedeva in Crimea era nostra, dei tatari. Ismail ci ha detto che i russi hanno chiuso in manicomio il responsabile del Mejlis per aver dichiarato in televisione che dovevano restituire la Crimea all’Ucraina. L’hanno rilasciato cinque giorni prima di Eid al-Adha, la Festa del sacrificio. Il giorno prima della festa, Ismail è tornato a casa, ci ha detto di prepararci e il 12 settembre 2016 con un veicolo dell’ambulanza abbiamo lasciato Libknehtovka. “Meglio all’estero che in manicomio” ci ha detto.
Esatto, Taras, e ti ricordi come, per incoraggiarlo, al paramedico cui avevamo dato la mazzetta per portarci all’aeroporto, dicevo: “Che Allah sia con te, figlio mio, che ci sia un angelo su ogni ruota a guardarti dal male.” Ora abitiamo in un piccolo appartamento alla periferia di Praga, riceviamo l’aiuto statale, però almeno così Ismail può combattere ancora per la nostra causa perché è proprio qui che si trova la sede dell’organizzazione mondiale a supporto dei tatari. Stiamo ancora aspettando che si sposi e che ci dia dei nipotini, per il resto la nostra vita è rimasta a Libknehtovka. Ma si può lasciare un figlio unico da solo nel mondo? Però non è mai a casa, siamo sempre soli… C’è una vecchia vedova, polacca, che abita di fronte. È l’unica che sa il russo, il tataro invece non lo parla nessuno. Però è strana, Ismail mi dice di non invitarla a casa. “Non vedi che è nazionalista?”, mi dice.
Sì, Jamila ha ragione. Pensate, è nata a Gdansk e, quando aveva otto anni, ha visto i militari con l’uniforme nera e la svastica marciare sulla città che poi hanno distrutto. Si ricorda di come i nazisti hanno portato via la cupola della basilica ad Amburgo. E ora sostiene il governo polacco e inveisce contro i rifugiati siriani. E sono sessant’anni che vive qui nella Repubblica Ceca! Ismail dice che dalla storia non ha imparato nulla. Non so nemmeno se impareremo qualcosa noi.
Sarebbe interessante sentire più racconti possibile dagli abitanti, di ieri o di oggi, di Karl Liebknecht nel mondo. Comunque, quest’incontro è solo una prova generale per quello di massa che si terrà il 19 gennaio 2019 in occasione del centenario dalla morte di Karl Liebknecht sotto forma di marcia di protesta, lungo la via che porta il suo nome qui a Lipsia, per i diritti non solo dei lavoratori-emigrati in Europa ma di tutte le persone i cui diritti vengono negati. Sono secoli che l’uomo si batte per loro. La storia è una buona maestra, almeno di qualcosa.
Tutti i personaggi sono frutto di fantasia.
Published November 27, 2020
© Lidija Dimkovska, 2019
© Specimen, 2020
Other
Languages
Lidija Dimkovska’s Кога заминав од „Карл Либкнехт“ is one of the five texts shortlisted for “To Speak Europe in Different Languages: Hybrid and Collective Writing Competition.” The prize, which was awarded during Babel Festival 2020 in Bellinzona, Switzerland, went to Desta Haile for her York to Teheran. (More on the prize and the winner.)
“When I Left Karl Liebknecht is a short story cycle which (in a modified way) received the Special Mention for “European cultural heritage” by the EU in 2018 in Vienna, Austria. In 2019 I published in Macedonian an entire short story collection with the same title When I left Karl Liebknecht, short listed for the Macedonian Writers’ Association Award for the best book of prose of the year, 2020. This cycle contains the shortest individual stories about Vitalie, a 32 years old fromTiraspol, Transnistria, Moldova, moved to Bucharest, Romania, speaking Romanian language (or Moldavian, as it is officially called in Moldova), Dona a 47 years old from Skopje, (Northern) Macedonia, moved to Ljubljana, Slovenia, speaking Macedonian language, Oleg, a 25 years old from Minsk, Belarus, moved to Vienna, Austria, speaking Belarusian language and Taras, a 68 years old and Jamila, a 66 years old from the village of Libknehtivka in Crimea, moved to Prаgue, Czech Republic, speaking Crimean Tatar language. They all used to live or were connected with the name Karl Liebknecht, or more precisely, with an address named for the German leftist, comrade and like-minded thinker of Rosa Luxemburg. These are real places (toponyms), framed within real historical events, but original, fictional people. All the characters speak in their own languages and their stories are translated in English at the meeting in Leipzig. The cycle of stories When I Left Karl Liebknecht is a dissection of actual (political, cultural, migration) events and questions in Europe and the world.”
–Lidija Dimkovska
Your
Tools