D36
Weiter Schreiben Schweiz / Écrire Encore Suisse / Scrivere Ancora Svizzera
Hûn di nêzîk de bibînin hûn dizanin – Nameya çaremîn

Hûn di nêzîk de bibînin hûn dizanin – Nameya çaremîn

Written in Kurdish by Susan Samanci

Add

Karelleya delal, tu wekî jineka Swîsrî, hişê te ziz bûye û dilê te ji bo Kurdên ku li Parîsê hatine qetilkirin digrî. Herwiha ji bo Pakistan, Afganîstan, Îran û Ukraynayê jî digrî. Tu dizanî, gelek rewşenbîr û ronakbîrên Fransa û ABDê, kolonyalîzma welatên xwe rexne kirin û piştgirî dan tevgerên çarenûsî û rizgariya netewî.

Min Sakîne Cansiz di mîhrîcana çandî ya li Elmanyayê, di îmzekirina pirtûka xwe de nas kir. Kesayetiya wê ya ku hemû taybetmendiyên jinên şoreşger ên rasteqîn di xwe de dihewand û yekitiya rih û bedenê diafirand, gellekî bi bandor bû. Ew; xwediyê helwesteke estetîk bû, bûyîn û biryardarîya wê bixwe bû. Jinên Kurd yên li Rojavayê Kurdistanê têdikoşin her çiqasî jî di çapemeniya cîhanê de têra xwe cih negirtibin jî, wê di wêje û dîroka femînîst a cîhanê de cihekî girîng bigrin. Dema ez van rêzan dinivîsim rûgeşî û gotinên jinên ji bo azadiyê têdikoşin di hişê min re derbas dibin.

Karelle, yên ku berxwedana Olympe de Gouges a ku di şoreşa Fransa ya ku îlhamek mezin da me, bi awayekî aktîf cih girt û li ber giyotînê serê xwe netewand, yên ku ji hişmendiya Rosa Luxembourg ditirsiyan digotin: « Va ye jinika qehpik! » Desthilatdarên ku gule berdabûn serê wê û termê wê avêtine Kanala Lendwehr, ti caran nayê jibîr kirin. Ev rewş li Rojhilat bi awayekî hovane û li Rojava jî bi konetir û zanebûn didome. Ma ne ev zalim in ku van şeran gurdikin û herdem dinyayê serûbinî dikin?

Jina kurd a azadîxwaz Leyla Qasim di dema rejîma faşîzma Seddam de, di Mijdara 1974an de hat darvekirin. Beriya bê darvekirin ji diya xwe re gotibû: “Dayê, bi mirina me bi hezaran kurd wê şiyar bibin, wê ala me ya azadiyê li ba bibe. Dema ez bimrim xemgîn nebin, bila ji porên min ala rengîn çêkin.” Piştî çil û heşt salan Mahsa Jina Amînî ji aliyê rejîma Îranê ve hat qetilkirin! Ji bo azadiyê jin bûn yek, dil û porên xwe kirin al.

Karelleya delal,

Ez difikirim ku çima di nivîsên me herûduyan de her dem reşbînî, nîşankirina negatîf û gazindan heye? Lê belê em bi aliyê xwe yê romannûsî, çîroknûsî û ceribandinê ve, me dikaribû li ser nivîsên Yaşar Kemal yên destanî û helbestî, Proustê ku hafiza wî helbestî û romantîk, Joyce ku bîra wî ya îronîk, Musilê ku bîra wî ya matematîk û felsefî, Woolf û Herta Müllera ku nivîsên wan yên rîtmîkî û muzîkî me behs bikira. Her çiqas serdema ku em tê de dijîn û di vê atmosferê de em bi van rastiyan re rûbirû bimînin jî, tiştê ku dilê me xweş dike dîsa wêje û huner e. Jixwe ya ku dê rastiyê bidomîne wêje bixwe ye.

Karelle, tu dibejî ku, “Ez ê biçim Diyarbekirê û xwe bigihînim pirtûkxaneya te û ji wir pirtûkekê ji te re bînîm! Te çiqas dilê min zîz kir, qirika min kire niqe niq! Odeya min a piçûk tijî pirtûk bû, çi bextewarîyek mezin bû! Ez hêrs dibûm, zarokan li bin şibaka min pirr deng derdixistin. Carna jî min ji wan re lava dikir ku piçekî bêdeng bin. Ez niha çiqas bêrîya wan dengan dikim… Dema ku ez bi tenêtîya xwe re dikevim rêwîtiyê, ez gellek caran jibîr dikim ku ez li ku me, dibe ku di binhişê xwe de naxwazim dem û dewrana buhurtîya xwe birbînim.

Her çendî ku her mirov xwediyê hestên aîdiyetê be jî, ew e ku bi domandina cûdahiya di navbera yên din û xwe de, di heman demê de xwebûn û koka xwe ya xwezayî biparêze û bi berhemdarî bijî. Gotinek Ursula Le Guin heye: “Yê ku ji malê derkeve, êdî nikare vegere malê.” Pirskirin, hilberandina hişmendiyan her dem di nav dubendiyê de ne û di heman demê de giyanên koçberîye ne.

Helbet di vê navberê de ez dikarim bibêjim ku niha pênûsa min li cih û warekî azad e. Ez dikarim bibêjim ez li welatê xwe bêzanebûn an jî bizanebûn di nav otosansûrekê de bûm. Encax niha li derbiderî û rewşa diasporayê de, bi kiryarên afirandin û hilberînê em dikarin hebûna xwe biparêzin. Bi dîtina min dema hilberandin û xwedîkîrina zihnî nebe, ne tenê li dîyasporayê, li hemû qadên jiyanê, ketina rewşa hîçbûnê an hebûnek hîç û pûç neçar e.

Karelleya delal, di nav çar rojan de li welatê min hilbijartin heye û hêvî dikim qedera welatê min bê guhertin. Ez pir xemgîn im û dilê min lêdide.  Axînekê kûr dikşînim û gotina Kafka li ser lêvên min e, “Hêvî heye, hêviyek heye, lê hê ji bo me nîne!” Yanî ez hewldidim ku hêviyê ji reşbîniyê wêdetir bifikirim. Xwezî min, romanên pembeyî an jî tiştên fantastîk binivîsanda.

Duh baran dibariya û ez çûm dikaneke kulîlkan li aliyê Meinierê. Ji bo balkona xwe ya piçûk çend kulîlkan bistînim. Tu dizanî, dema ku çikên baranê diketin ser camên otobusê, Luce İrigaray kete bîra min, cînavkên yên bêalî an jî bêşexsî çima bi rengek mêranî têne vegotin. Yên wek “il pleut, il neige” an jî “il faut” çima ne bêalî ne?  Heta ku ziman neguhere mirov nikare civakê biguherîne û bêyî ku civakê biguheze meriv nikare ziman biguhezîne.

Dem: 17:12 niha, dengê ambûlansê odeya min lerizand. Pêyvên, “Em hemû hînbûn û xeyal in! »  Niha, li ser pirtûkekê, fîlozofek bi nêrîneke kûr li min dinêre.  Hebûna min dinûçîne. Xumînek ji derve tê. Ma gelo bi rastî, em bi tenê hînbûn û xeyal in? Ya rastî ez qet nizanim!

Bi hevdîtin û bi silavên dostane!

Suzan

Published March 18, 2025
© Susan Samanci

À bientôt tu sais – Lettre de Suzan Samanci à Karelle Ménine

Written in Kurdish by Susan Samanci


Translated into French by Şeyhmus Dağtekin

Chère Karelle, en tant que Suissesse, tu ressens la douleur des Kurdes assassinées à Paris et ton cœur les pleure, et tu pleures aussi le Pakistan, l’Afghanistan, l’Iran et l’Ukraine. Tu sais que de nombreux intellectuels en France et aux États-Unis ont critiqué le colonialisme de leur propre pays et soutenu les mouvements d’autodétermination et de libération nationale. J’ai rencontré Sakine Cansız lors d’une séance de dédicace dans un festival culturel en Allemagne et j’ai été très impressionnée par sa personnalité, qui avait une unité d’âme et de corps et présentait toutes les caractéristiques d’une véritable femme révolutionnaire. Elle était la personnification d’une esthétique, d’une authenticité et d’une détermination. Bien que les femmes kurdes qui se battent au Rojava ne bénéficient pas d’une couverture suffisante dans la presse mondiale, elles occuperont la place méritée dans la littérature féministe et dans l’Histoire. Alors que j’écris ces lignes, les visages et les mots des femmes qui se battent pour la liberté défilent dans mon esprit.

Quel nom donner à cette tendance de déformer, minimiser ou ignorer les personnalités qui ont été les pionnières de la conscience de la liberté des femmes et qui ont marqué l’histoire par leurs pensées, leurs actions et leurs productions artistiques, Karelle ? Ceux qui ont puni de la guillotine la résistance d’Olympe de Gouges qui a participé activement à la révolution française et qui nous inspire, ceux qui ont eu peur de la conscience de Rosa Luxembourg et lui ont tiré une balle dans la tête en pointant : « Voilà la putain ! » et l’ont jetée dans le canal de Landwehr, continuent leur règne de manière grossière à l’Est et de manière plus masquée à l’Ouest. Ne sont-ce pas ces tyrans qui suscitent et poursuivent ces guerres ? En 1974, lorsque Leyla, une femme kurde qui voulait la liberté sous le régime irakien de Saddam, a été exécutée en novembre de la même année, elle a dit : « Mère, avec ma mort, des milliers de Kurdes se réveilleront, notre drapeau de la liberté flottera. Ne sois pas triste quand je mourrai, laisse-les faire un drapeau avec mes tresses. » Quarante-huit ans plus tard, pour Mahsa Jina Aminî, tuée par le régime iranien, les femmes se sont unies et ont fait de leurs cheveux des drapeaux.

Chère Karelle, je me demande pourquoi dans nos écrits à toutes les deux, pointent toujours un pessimisme, une vigilance contre les négativités et des plaintes ? J’aimerais mieux écrire, mettant à profit nos aspects romancier, conteur et essayiste, sur la mémoire romantique de Proust, celle ironique de Joyce, celle mathématique et philosophique de Musil, celle musicale et rythmique de Woolf et Herta Müller, celle épique et poétique de Yaşar Kemal. Bien qu’il soit douloureux que notre époque actuelle et sa mentalité ambiante nous laissent seuls avec ces réalités, d’une certaine manière, cela me console que ce soit la littérature et l’art qui perpétuent la vérité. J’ai été très touchée par ton souhait d’aller à Diyarbakır, d’atteindre ma bibliothèque et de m’en rapporter un livre. Comme j’aimais cette petite pièce remplie de livres. J’avais l’habitude d’houspiller, parfois de supplier, les enfants qui jouaient au ballon sous ma fenêtre parce qu’ils faisaient trop de bruit. Comme ces bruits me manquent maintenant. Quand je suis seule avec moi-même, j’oublie souvent où je suis, peut-être est-ce ce que je veux, je ne saurais le dire.

Bien que chaque être humain ait un sentiment d’appartenance, ce que l’on doit faire, tout en préservant nos origines et nos racines, c’est de vivre de manière productive et utile en maintenant la différence entre soi et l’autre. Il y a une phrase d’Ursula Le Guin : « Quand on quitte la maison, on ne peut plus y retourner », dit-elle. Les consciences interrogatives et créatives sont toujours dans un dilemme et ont en même temps l’âme nomade.

Bien sûr, je peux dire en passant que ma plume est devenue extrêmement libre. Je peux dire aussi que j’étais dans une situation d’autocensure dans mon pays d’origine, inconsciemment ou consciemment, et que nous ne pouvons exister pleinement qu’en transformant l’exil en acte de création et de production. Je pense que sans production et sans nourriture intellectuelle, non seulement en exil mais dans chaque situation de vie, nous pouvons inévitablement nous réduire au néant et à une existence fantôme.

Chère Karelle, dans quatre jours, il y aura des élections dans mon pays, susceptibles de changer son destin. Je suis très anxieuse et inquiète. En respirant profondément, je pense à cette phrase de Kafka : « Il y a de l’espoir, de l’espoir, mais pas encore pour nous », et j’essaie de penser à cet espoir au-delà du pessimisme tout en me disant que j’aurais moi aussi aimé pouvoir écrire des romans à l’eau de rose ou des romans fantastiques.

Hier, il pleuvait et je suis allée chez un fleuriste du côté de Meinier chercher quelques graines, quelques fleurs pour mon petit balcon. Sais-tu que lorsque la pluie a commencé à filtrer à travers les vitres du bus, j’ai pensé à Luce Irigaray, à ses réflexions sur le neutre ou l’impersonnel qui s’expriment au masculin quand on dit « il pleut », « il neige » ou « il faut », et qu’on ne pourrait changer la société sans changer la langue, ni changer la langue, sans changer la société.

Il est 17h12 à l’instant. Le bruit d’une ambulance emplit ma chambre. Alors que le soleil tremble sur mes hortensias, le regard du philosophe qui disait : « Nous sommes toutes et tous habitudes et imagination » se pose sur moi. Sommes-nous toutes et tous habitudes et imagination ? Sincèrement, je ne saurais le dire.

A bientôt, en toute amitié,

Suzan

Published March 18, 2025
© Susan Samanci


Other
Languages
Kurdish
French

Your
Tools
Close Language
Close Language
Add Bookmark